Berdaq atinda


Túbir hám qosımtalardıń imlası



Download 2,16 Mb.
bet18/149
Sana06.04.2022
Hajmi2,16 Mb.
#531460
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   149
Bog'liq
QORAQALPA

Túbir hám qosımtalardıń imlası
Sózdiń túbiri n sesine tamamlanıp, oǵan b sesinen baslanǵan qosımta yamasa sóz qosılǵanda n sesi m sesine almasıp aytılsa da, sóz túbiri saqlanıp, n háribi jazıladı: nanbay (nambay emes), qanbadı (qambadı emes), minber (member emes), Sársenbay (Sársembay emes), isenbedi (isembedi emes), t.b.
Sózdiń aqırı n sesine tamamlanıp, oǵan l sesinen baslanǵan qosımta qosılsa, n sesi l ǵa aylanıp aytılǵanı menen jazıwda n saqlanadı: janlıq (jallıq emes), sanlıq (sallıq emes), kúnlikshi (kúllikshi emes), jánlık (jállık emes), t.b.
Sózdiń aqırı n sesine tamamlanıp, oǵan q, k, ǵ, g seslerinen baslanǵan qosımta qosılsa, n sesi ń sesine aylanıp aytıladı, biraq n saqlanıp jazıladı: jonqa (jońqa emes), t.b. Al máńgi, gúńgirt, mańǵıt sıyaqlı sózlerde esitiliwinshe ń háribi jazıladı.
Sózlerdiń aqırı s, z seslerine tamamlanıp, olarǵa sh sesinen baslanǵan qosımta qosılsa, s, z sesleri sh sesine aylanıp aytıladı, biraq s, z saqlanıp jazıladı: basshı (bashshı emes), qusshı (qushshı emes), duzshı (dushshı emes) t.b.
Sózdiń aqırı z sesine tamamlanıp, oǵan s sesinen baslanǵan qosımta qosılsa, z sesi s sesine aylanıp aytıladı, biraq z saqlanıp jazıladı: jazsın (jassın emes), qazsın (qassın emes), t.b.
Sózdiń aqırı q, k, p dawıssızlarına tamamlanıp, oǵan dawıslıdan baslanǵan qosımta qosılsa, q sesi ǵ sesine, k sesi g sesine, p sesi b sesine almastırılıp aytıladı hám ol solayınsha saqlanıp jazıladı: taraq-taraǵı, quraq-quraǵı, baliq-baliǵı, talaq-talaǵı, t.b. Biraq gápi, shaqı, huquqı, qalqı (qarmaqtıń qalqısı) sıyaqlı sózlerde onday seslik almasıw bolmaydı hám esitiliwinshe solay jazıladı.
Sózdiń aqırı p dawıssızına tamamlanıp, oǵan ıp-ip qosımtası qosılsa, p sesi w sesine almasıp aytıladı hám solayınsha jazıladı: tap-tawıp, sep-sewip t.b.
Aqırı f sesine tamamlanǵan sózler tartımlanǵanda f ózgerissiz jazıladı: shkaf-shkafı, telegraf-telegrafı, tif-tifi, t.b.
Ayırım túbir sózlerge tartım jalǵawı jalǵanǵanda ı, i qısıq dawıslıları túsirilip jazıladı: xalıq-xalqı, parıq-parqı, bórik-bórki, kórik-kórki, erin-yerni, orın-wornı, awız-awzı, murın-murnı, t.b. Biraq julını, erigi, buyımı, t.b. túrindegi sózlerge tartım jalǵawı jalǵanıwı menen ortanǵı buwındaǵı ı, i dawıslı háripleri túsirilmey jazıladı.
Aqırı bir qıylı eki dawıssızǵa pitken ózlestirme sózlerge qosımta qosılsa, bir qıylı dawıssız háriplerdiń birewi túsirilip jazıladı: metall-metalı, klass-klası t.b.
Aqırı kt, ng, nk, ńk, mn, zd, st, rk sıyaqlı qabatlasqan dawıssızlarǵa tamamlanǵan sózlerge qosımtalar tikkeley jalǵana beredi: bank- bankke, gimn-gimnniń, tekst- tekstten.
Aqırı ck qabatlasqan seslerge pitken geografiyalıq atamalarǵa qosımta qosılǵanda k háribinen keyin i qosılıp jazıladı: Tomsk-Tomskiden, Minsk-Minskige, t.b.
Familiyalardıń sońǵı buwınınıń juwan ya jińishkeligine qaray qosımtalar da soǵan sáykes juwan ya jińishke túrinde jalǵanadı: Aytbayovqa, Yusupovqa, t.b.
Ayırım sóz dizbekleriniń aldıńǵı sóziniń aqırǵı sesi únsiz bolsa, al sońǵı sóziniń basındaǵı ses dawıslı yamasa únli dawıssız bolsa, únsiz ses sáykes únlige ózgertilip aytıladı. Biraq ol jazıwda esapqa alınbaydı: aq at, kóp adam, aqpa qulaq, kók alma, kók japıraq, kók jótel túrinde jazıladı.



Download 2,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   149




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish