Bazidioomikota filumi. Uredinales tartibi

Teliyalar va teliosporalar. Teliyalar 
ikki yadroli hujayralar guruhi bo’lib, 
ulardan qalin qobiqli, 
teliosporalar
, deb ataladigan sporalardan tashkil topadi. Zang 
zamburug’larning ko’p turlarida urediniyalar teliyalarga aylanadi. Bu jarayon odatda 
o’simlik o’sishi davrining so’nggi fazalarida (yoki, noqulay ob-havo va tuproq 
sharoitlari 

---

kuzatilganida, oldinroq fazalarda ham) yuz beradi. Teliosporalar odatda xo’jayin 
o’simlik to’qimasi ichidan katta guruhlarda chiqadi. Ular bir, ikki yoki ko’p 
hujayrali bo’lib, urediniomiseliyning dikariotik hujayralari uchlarida hosil bo’ladi. 
15.3-rasm
. 
Sakkizta 
turkumga mansub 
bo’lgan zang 
zamburug’lari 
teliosporalarining 
tiplari: 
A 
- 
Uromyces
, 
B 
- 
Pileolaria
, 
C 
- 
Puccinia
, 
D 
- 
Uropyxis
, 
E 
- 
Xenodochus
, 
F 
- 
Phragmidium
, 
G 
- 
Nyssopsora
, 
H 
- 
Ravenelia 
(Arthur, 1934 rasmi, 
Alexopoulos et al., 2007 
dan olingan) 
Oldin teliosporalarning har bir hujayrasi dikariotik bo’ladi, ammo keyinchalik, 
kariogamiyadan keyin, har bir hujayra bitta diploid yadroga ega bo’ladi. 
Kariogamiya teliospora shakllanishidan keyin yuz beradi. Zang zamburug’larining 
Gymnosporangium 
va ba’zi boshqa turkumlarining turlarida meyoz jarayoni ham 
yosh teliosporalarda boshlanishi, ammo teliosporalar o’sishi davrida yakunlanishi 
xabar qilingan. 
Ko’p zang zamburug’lari teliosporalari vositasida qishlaydi, ammo ba’zi 
turlarning teliosporalari hosil bo’lganidan keyin tezda o’sadi. Bir, ikki va ko’p 

---

hujayrali teliosporalarning har bir hujayrasi o’sadi va ularning har biri, ustida (ya’ni, 
ekzogen) bazidiosporalari mavjud bo’lgan promiseliy hosil qiladi. Boshqa ba’zi 
turlarning bazidiyalari, teliosporalarining tarkibi alohida hujayralarga bo’linib 
ketishi tufayli, ularning ichida hosil bo’ladi. Bu hujayralar teliospora tashqarisida 
bazidiosporalar hosil qiladi. 
Zang zamburug’larining teliosporalari xilma-xil bo’lib, ularning morfologiyasi 
taksonomik ahamiyatga ega (15.3-rasm). Amalda ularning klassifikasiyasi – oilalar 
va turkumlarga bo’linishi – birinchi navbatda teliosporalarning morfologiyasiga 
asoslangan. Teliosporalar o’troq yoki oyoqchali bo’lishi, alohida-alohida yoki 
guruhlarda shilimshiq modda ichida joylashishi yoxud bir-birlarining yon tomonlari 
(hujayra devorchalari) bilan yopishib, yaxlit, kichik guruhlar, qatlamlar yoki 
ustunchalar hosil qilishi mumkin (15.4-rasm). Teliosporalarning tusi ham har xil – 
deyarli rangsiz (shaffof) dan to’q-qizg’ish-qo’ng’ir yoki deyarli qoramtirgacha 
bo’lishi mumkin. Ularning o’lchamlari va shakli, hujayra qobiqlaridagi pòra (o’suv 
teshikcha) larining soni va joylashishi ham turli bo’ladi. Ba’zi teliosporalarning 
tashqi qobig’i silliq, 

---

boshqalarining qobiqlari ustida tukchalari, tikonchalari yoki har xil naqshlari mavjud 
bo’ladi. 
15.4-rasm
.