Mavzu: Klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi, rivojlanishi va yakunlanishi

Mavzu: Klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi, rivojlanishi va yakunlanishi.

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi.

Qoraqalpoq davlat universiteti.

Fakultet: Iqtisodiyot

Yo’nalish: Moliya va moliyaviy texnologiyalar

Tayorlagan: Kengesov Diyorbek

Reja:

• 1. Klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishining tarixiy shart-sharoitlari;
• 2. Fiziokratlarning iqtisodiy dasturi;
• 3. Adam Smit asarlarida Klassik maktab g’oyalarining rivojlantirilishi;
• 4. Maltus nazariyalari.

Klassik iqtisodiy maktab paydo bo’lishining tarixiy shartsharoitlari va uning tavsifi:

• Merkantilizmning yemirilishi va klassik siyosiy iqtisod maktabining paydo bo’lishi (Angliyada) XVI I asrga to’g’ri keladi. XVI asrning o’rtalarida boshlangan manufaktura davri XVII asrga kelib sanoatning ayrim tarmoqlarining rivojlanishiga olib keldi. Ayni paytda, qishloq xo’jaligida ham kapitalizm rivojlana boshladi. Buyuk Britaniya iqtisodiyotining rivojlanishi uni dunyoda eng rivojlangan mamlakatga aylantirdi. XVIII asrga kelib bu yerda kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari faqat savdoda emas, balki sanoat va qishloq xo’jaligida ham g’alaba qozondi. Bu jarayon mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotiga yo’l ochib berdi.

Klassik iqtisodiy maktabining yorqin vakillari:

Uilyam Petti

• «Soliqlar va yig’imlar to’g’risida traktat» (1662-y), «Donishmandlarga so’z» (1665-y), «Irlandiyaning siyosiy anatomiyasi» (1672-y), «Siyosiy arifmetika» (1683-y)

Asosiy asarlari:

Yaratgan nazariyalari:

1.

2.

3.

Fiziokratizm va Fransua Kene

• «Iqtisodiy jadval»

Asosiy asari:

1

2

3

Nazariyalari:

Kapital nazariyasi:

• Iqtisodiy fikrlar tarixida kapital to’g’risidagi birinchi chuqur nazariy tushunchani F.Kene ilgari surdi. Merkantilistlar kapitalni pul bilan bir narsa, deb hisoblagan bo’lsalar, F.Kene fikriga ko’ra pul unumsiz boylik bo’lib, u hech narsa ishlab chiqarmaydi. Uning atamasi bo’yicha qishloq xo’jaligi qurollari, qurilishlari, mollari, hayvonlari va dehqonchilikda bir necha ishlab chiqarish sikllarida foydalaniladigan barcha narsalar «dastlabki avanslar» deyiladi (hozirgi zamon atamasi bo’yicha – asosiy kapital). Bir ishlab chiqarish siklida ishlatiladigan urug’lik, yem-xashak, ishchilarning mehnat haqi va boshqalarni u «har yilgi avanslar»ga kiritdi (hozirgi zamon atamasi bo’yicha – aylanma kapital). Ammo F.Kenening xizmati faqat kapitalni ishlab chiqarishdagi mavqeyiga ko’ra asosiy va aylanma kapitallarga bo’lishdangina iborat emas. Bundan tashqari u aylanma kapital bilan birga asosiy kapital ham harakatda bo’lishini ishonarli tarzda isbotlab berdi.

Adam Smit

• «Axloqiy hissiyot nazariyasi»;
• «Xalqlar boyligining tabiati va sabablari to’g’risida tadqiqot».

Asosiy asarlari:

1.

2.

3.

4.

5.

Nazariya va G’oyalari:

Xalqlar boyligining tabiati va sabablari:

• Xalqlar boyligi asoslarining birinchi jumlalaridanoq Smit Xalqlar boyligining tabiati konsepsiyasini tushuntirib o’tgan. Bu ishi bilan u o’z qarashlarini merkantalistlar va fiziokratlarnikidan farqlani-shini isbotlab berdi. Xalqlar boyligi asarining ko’p qismlarida Smit boylik savdoda yaratiladi, degan fikrlari uchun merkantalistlarga qarshi bo’lgan. Uning fikricha, boylik qimmatbaho metallar miqdori bilan emas, balki tovar va xizmatlardan olinadigan yillik foydadir. U shuningdek, eksport va import o’rtasidagi bog’liqlikni ham tushuntiribberadi A. Smit Xalqlar boyligi aholi jon boshiga to’g’ri keladigan daromad bilan ham o’lchanadi, deb ta‘kidlaydi. Hozirda masalan, Angliya Xitoydan boyroq, deyilganda ularning aholi jon boshiga to’g’ri keladigan daromad qiyoslanadi, umumiy ishlab chiqarilayotgan mahsulot va daromad emas. Bu qarash hozirda ham o’z kuchini yo’qotmagan. Xalqlar boyligi holati haqida ham ko’p fikrlar berilgan. Smitning bu kitobining qolgan qismi Xalqlar boyligi vositali, vositasiz, to’g’ri va noto’g’ri sabablariga bag’ishlangan.

T.Maltusning iqtisodiy qarashlari:

• Ingliz iqtisodchisi Tomas Robert Maltus (1766–1834) dvoryan oilasida tug’ilgan. Kembrij universitetini tamomlagach, qishloq ruhoniysi, 1807-yildan esa siyosiy iqtisod professori bo’ldi. Uning asosiy asarlari «Nufus qonuni to’g’risida tajriba» (1798), «Yer rentasining tabiati va o’sishi to’g’risida tadqiqot» (1815), «Siyosiy iqtisodning prinsiplari» (1820) hisoblanadi.

Asosiy G’oyasi:

Aholi Nazariyasi (Nufus qonuni)

Adabiyotlar:

• D.S. Djumonov, Z.G. Allaberganov IQTISODIY TA’LIMOTLAR TARIXI O’quv qollanma

E’tiboringiz uchun

rahmat