Bаrqаror rivojlаnish jаrаyonidа ishchi guruhlаrini samarali tashkil etish. Tadbirkorlik kapitali va moliya manbaalari

Mehnat resurslaridan samarali foydalanishning xorij tajribasi
Mehnatdan samarali foydalanishda mehnat va ishlab chiqarish intizomini mustahkamlanishi va tashkil etilishi hisoblanadi. Yaponiya kompaniyalarida ishlab chiqarish va mehnat intizomining yuqori darajada tashkil etilganligi sohaga progressiv tashkiliy texnologiyalar tizimini qoʼllash imkonini beradi. Progressiv tashkiliy texnologiyalarga “Oʼz vaqtida taʼminlash (Just-in-time)”⁷ va “Kanban (Kanban)”⁸ tizimlarini misol sifatida keltirish mumkin.
“Oʼz vaqtida taʼminlash” tizimi. Mahsulot ishlab chiqaruvchi kompaniyaga xom-ashyo yetkazib beruvchi (taʼminotchi) tomonidan aniq vaqt boʼyicha zaruriy qism va materiallar yetkazib beriladi. Bu oʼz navbatida har xil xizmat qiluvchi boʼlinmalar harakatini yuqori darajadagi oʼzaro muvofiqlashuvni talab kiladi. Natijada, asosiy ishlab chiqarish maydonlarida ombor zahiralari va operatsiyalararo tayyorlashlarni minimallashtirishga olib keladi, aniq bir maromda bajarilgan (bajariladigan) ish uchun barcha boʼlinmalarning javobgarligi oshadi.
“Kanban” tizimi. Konveyer usulida mahsulot ishlab chiqarishda buyurtmachi tomonidan talab qilinadigan detall va materiallar miqdori, ularni aniq yetkazish vaqti koʼrsatilgan maxsus talabnomaga asosan ombordan taʼminlanadi. “Kanban” tizimini “Yamaha Motor”, “Nissan”, “Kawasaki” va “Honda Motor” kompaniyalar faoliyatida keng qoʼllaniladi. “Kanban” tizimi avtomatlashtirishning yuqori darajasini, qattiq ishlab chiqarish intizomini taʼminlanishini, personal mehnatini toʼgʼri tashkil qilishni talab kiladi.
Hozirgi kunda zamonaviy yapon kompaniyalari tajribasi shuni koʼrsatmoqdaki, tashkiliy texnik yangiliklarni joriy qilishdan olinayotgan samara faqat personal mehnatini samarali tashkil etish masalalari bilan oʼzaro muvofiqlashgan holdagina mavjud boʼladi. Kompaniyalardagi texnik qayta qurollanish tadbirlari, texnologiyalarni tez yangilash, tashkiliy texnologiyalar tizimini kiritish, texnik avtomatlashtirish jarayoni bevosita personal mehnatidan foydalanish mexanizmlari bilan bogʼlanishini zarurat etadi. АQShda personal mehnatidan foydalanish ishlari keng izlanuvchan bazaga, konsultativ yordam, rivojlangan boshqaruv infratuzilmasiga tayanadi. Ushbu yaratilgan boshqaruv infratuzilmasi tajribasidan Buyuk Britaniya, Kanada, Yaponiya, Yangi Zellandiya va boshqa davlatlarda ham keng qoʼllaniladi. АQSh kompaniyalaridagi eng samarali zamonaviy yondashuv oʼzining koʼrinishi va personal bilan ishlash uslublari hamda yangi axborot texnologiyalarni qoʼllanilishi bilan farq qiladi.
Kompaniyalarda personalni boshqarish individual mehnat jarayoniga asoslanadi. Mehnat jarayonida erishilgan individual natajaga muvofiq mehnatni baholash va lavozimini oshirish amalga oshiriladi. Rahbariyat va personal xodimlari oʼrtasida samimiy doʼstona munosabat oʼrnatiladi. Kompaniyalarda personal xodimlari masʼuliyati va mehnat qobiliyatini oshirish maqsadida mehnat vazifalariga brigada (tseh) rahbari yoki mansab lavozimi yuqori boʼlgan rahbariyatning mehnat vakolati biriktirilib beriladi. Mehnat vazifasi oshirilgan ishchi-xodim kompaniya rahbariyati ishonchini oqlash va mavjud qobiliyatini koʼrsatish uchun samarali mehnat namoyon etadi.
Baʼzi bir АQSh kompaniyalarida asosiy mehnat haqi ishchi-xodimning malakasi va oʼzlashtirilgan mutaxassisliklar soniga bogʼliq holda oshib boradi. Ushbu mehnat haqi toʼlash tizimi “malaka uchun toʼlov” deb nomlanib, yuqori malakali ishchi-xodimlar, usta va oʼrta boʼgʼin (brigada, seh) rahbarlarini qamraydi, bu tizim vaqtbay va ishbay mehnat toʼlov shaklida qoʼllaniladi. Malaka uchun toʼlov tizimi mehnat jarayoniga oʼzlashtirgan har bir yangi mutaxassislikni qoʼllasa mehnat haqiga qoʼshimcha toʼlov oladi. Malaka uchun berilayotgan toʼlov tizimining asosiy afzalligi shundaki: kompaniyada ishchi kuchini yuqori safarbarligini taʼminlash, mehnatdan mamnun boʼlish, ish qoldirishlar kamayishi, kadrlar qoʼnimsizligi, vaqtni besamar yuqotilishini kamaytirish imkonini beradi. АQSh kompaniyalarida personal mehnatini ragʼbatlantirish asosiy va qoʼshimcha ragʼbatlantirishlarga asoslanadi.