Banklarda buxgalteriya hisobi

Tashqi omillar
33 %
Kompaniyaning bankrot bo'lishi	12 %
Kreditorlarni qarzni qaytarishni talab qilish	11 %
Kompaniyaning bozorda o'z o'rnini yo'qotishi va ichki ijtimoiy muammolar	6 %
O'g'irlik, muttahamlik	4 %

Ularning ba'zilari qarzdor mijozning faoliyati bilan, boshqalari esa bank

faoliyati bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
Muammoli kreditlar kelib chiqishiga qarzdor bilan bog'liq bo'lgan va bog'liq

bo'lmagan omillar tasnifi

Qarzdor mijozning faoliyati bilan bog'liq bo'lgan omillar.

Qarzdor mijozning faoliyati bilan bog'liq bo'lmagan omillar.

Korxonani to'g'ri boshqara olmaslik (yuqori tajribaga ega emasligi, reja va buxgalteriya faoliyatlarini sifatsiz tashkil etilishi, xo'jalik yuritish jarayonining barcha jabxalarini qamrab ololmaydigan haddan tashqari markazlashgan boshqaruv). Mijoz faoliyatining samarasizligi mahsuloti sifatining pasayishi, uni bozordan chiqib ketishi, korxona moliyaviy nazoratining kuchsizligi, debitorlik qarzdorlikning ko'payib ketishi

Asosan kutilmagan siyosiy hamda iqtisodiy voqea va xodisalar, qonunchilikda bo'layotgan o'zgarishlar, iqtisodiy holatning keskin yomonlashuvi, ma'lum darajadagi texnologik ya'ni ishlab chiqarishning ma'naviy eskirishi, tabiiy ofatlar, debitorlik qarzlar, xom ashyo yetkazib beruvchilar tomonidan yo'l qo'yiladigan kamchiliklar, o'g'irlik va boshqalar

Bank faoliyati bilan bog'liq bo'lgan sabablar ham turlicha bo'ladi. Biroq,

bankka bog'liq bo'lmagan sabablarga ham, shuningdek, iqtisodiy holatning

birdaniga yomonlashuvi, bank tizimiga ishonchning yo'qolib ketishi, tabiiy ofatlar

kabi noxush holatlarni kiritish mumkin.

Kreditlash jarayonining dastlabki bosqichlarida bank tomonidan yo'l

qo'yiladigan kamchiliklar natijasida muammoli ssudalar paydo bo'ladi. Bularga

quyidagilarni kiritamiz:

• loyihalarning texnik-iqtisodiy asoslanishini past darajada tahlil

qilinishi;

• qarzdorning kredit mablag'laridan foydalanishi ustidan

monitoringning yaxshi olib borilmasligi, ya'ni qarzdorning moliyaviy holati

yomonlashishi, pul oqimlarining salbiy dinamikasi holatlarida kreditni

restrukturizatsiyalash hamda kredit statusini o'zgartirishni qamrab oluvchi

choralarni o'z vaqtida ko'rmaslik;

• mijozning moliyaviy holatiga to'g'ri baho berilmaganligi, kreditni

chuqur iqtisodiy tahlil qilish asosida emas, balki tanish- bilishchilik asosida berish;

• hujjatlarning to'liq talab qilinmaganligi;

• korxonaning o'ziga xos tarmoq xususiyatlarini, uning haqiqiy

ehtiyojlari haqida yuzaki tasavvurga ega bo'lish oqibatida kreditni risklilik

darajasini noto'g'ri hisoblanishi;

• kredit mablag'ining biznes rejada ko'rsatilgan maqsadlarga

ishlatilmasligi hamda mablag'ning xufiyona o'zlashtirilishi;

• kredit ta'minoti sifatida taklif etiladigan garov predmetining talabga

javob bermasligi yoki garovni yuqori baholash natijasida kredit ta'minotining

yetarli bo'lmasligi;

• bank xodimlari bilan o'zaro til biriktirib, kredit mablag'ini talon -taroj

qilish oqibatida;

• kreditni noto'g'ri rasmiylashtirilishi, masalan, kredit shartnomasida

kreditor-bank manfaatlarini himoya qiladigan shartlarning yetarli emasligi;

• kreditdan foydalanish davrida qarzdorning faoliyati ustidan

nazoratning sustligi va boshqalar.

Yuqoridagilar kreditlash jarayonining dastlabki bosqichida yuzaga keladi.

Mijoz va bank o'rtasida imzolanadigan kredit shartnomalari har ikki tomon

uchun majburiy hisoblanib, o'z muddatida to'liq bajarilishi talab etiladi.

Restrukturizatsiya qilingan kreditlar – qarzdorning moliyaviy ahvoli

yomonlashishi sababli to’lovning dastlabki shartlari o’zgargan kreditlar.

Agarda bank tomonidan quyidagi amallarning hech bo’lmaganda bittasi

bajarilsa, kreditlar restrukturizatsiyalangan hisoblanadi:

• foiz stavkasining kamaytirilishi yoki hisoblangan fo izlarning

undirib olinmasligi;

• jami asosiy qarzning kamaytirilishi yoki undan voz kechilishi;

• kreditni to’lash muddatining kechiktirilishi yoki uzaytirilishi;

• foizlarga doir to’lovlarning bir qismi yoki umumiy miqdoridan voz

kechish;

• oddiy sharoitlarda qarzdorga berilmay, balki kreditni

restrukturizatsiyalash zarurligi natijasida qilinishi mumkin bo’lgan boshqa yon

berishlar.

Kreditning o'z vaqtida qaytarilmasligini quyidagi belgilar orqali bilish

mumkin: Bank quyidagilarga e'tibor berish lozim:

• Balanslarning belgilangan muddatlarda topshirilmasligi (korxonada

hisob-kitob ishlari izdan chiqqanligi haqida signal);

• Debitorlik qarzini tez sur'atlarda o'sishi (tarkibini tahlil qilish, paydo

bo'lish vaqti va uning o'sishi sabablarini aniqlash);

• Qisqa muddatli kreditorlik qarzining nomutanosib o'sishi;

• Likvidlik koeffitsientining pasayishi;

• Aktivlar summasida asosiy kapital ulushining o'sishi;

• Sotuv hajmining pasayishi (bozor qanday o'rganilgan va xokazo);

• Muddati o'tib ketgan qarzlarning o'sishi;

• Operatsion faoliyatdan keladigan zararlarning paydo bo'lishi va

xokazo.

Aynan yuqoridagi bandlarda keltirilgan omillar kredit monitoringini

samarali olib borishga, salbiy tasir ko'rsatib, muammoli ssudalarni kredit portfeli

tarkibida o'sishiga olib keladi.

Muammoli kreditlar odatda, qarz oluvchining kreditni to'lashi uchun yetarli

pul mablag'lari bo'lmagan hollarda yuzaga keladi. Ba'zi hollarda ular mijozning

hisobida mablag'lar bo'la turib kreditni to'lashni xohlamaganda ham yuzaga kelishi

mumkin. Muammoli kreditlar yuzaga kelish ehtimoli paydo bo'lganda banklar

ehtimolli yo'qotishlarga qarshi maxsus zaxiralar shakllantiradilar. Zaxiralarning

shakllantirishi aktivlar o'z qiymatini yo'qotish gumoni tug'ilganligini, ya'ni

aktivlarning qadrsizlanganligining ko'rsatilishidir. Ushbu zaxiralar

savdolanmaydigan aktivlar, ya'ni aktivlarning bozor bahosi bo'yicha qarzdorga

talablar qo'yish amaliy jihatdan umuman mumkin bo'lmagan holatlarda majburan

shakllantiriladi.

Qarz oluvchi mijozlar uchun tashqi umumiqtisodiy, siyosiy, tarmoqli va

stixiyaviy noqulayliklar yoki xususiy, ya'ni mijoz faoliyatiga oid omillar oqibatida

aktivlar qiymatining yo'qolish shubhasi yuzaga keladi. Ko'rsatilgan omillar qarz

oluvchining moddiy ahvolining yomonlashuviga salbiy tasir qilib, qarzdorning

olingan qarzni qaytarish imkoniyatlarini pasaytirib, yoki umuman yo’q qilib

yuborishga olib keladi. Aktivlar qiymatining yo'qolishiga, shuningdek, qarz olgan

mijozning o'z majburiyatlarini bajarmasligiga sabab bo'ladi.