Bank hisobi va audit

3.To’lov 
talabnomalari 
bo’yicha 
hisob-kitoblar 
ularning 
rasmiylashtirilishi va hisobi.
 
To‘lov  talabnomasi  –  bu  mahsulot  yetkazib  beruvchi  va  mablag‘ 
oluvchilarning belgilangan summani to‘lovchi bank orqali to‘lashi to‘g‘risidagi 
talabnomani o‘z ichiga olgan hisob-kitob hujjatidir. 
Hisob-kitoblarning  to‘lov  talabnomalari  orqali  o‘tkaziladigan  shaklida 
ishlatiladigan  asosiy  hujjat  bu  –  to‘lov  talabnomasidir.  To‘lov  talabnomalari 
mahsulot  yetkazib  beruvchi  tomonidan  belgilangan  №  0505411001  shakldagi 
blankalarda bankka taqdim etiladi. 
To‘lov talabnomalari quyidagi hollarda ishlatilishi mumkin: 

 
yuklab jo‘natilgan tovarlar uchun; 

 bajarilgan ishlar uchun; 

 
ko‘rsatilgan xizmatlar uchun; 

  amaldagi  qonunchilikda,  me’yoriy  hujjatlar  yoki  shartnomada  ko‘zda 
tutilgan boshqa to‘lovlar uchun. 
  
To‘lov  talabnomasida  mahsulot  yetkazib  beruvchi  tomonidan  talabnoma 
nomeri, uni to‘ldirilgan sana, shu korxona nomi, uning hisobvaraq nomeri, xizmat 
ko‘rsatuvchi  bank  nomi,  bankining  kodi,  to‘lovchi  korxonaning  nomi,  uning 
bankdagi hisobvaraq nomeri, to‘lovchiga xizmat ko‘rsatuvchi bank nomi va kodi, 
to‘lov summasi va to‘lov maqsadi ko‘rsatiladi.   
To‘lov  talabnomalari  bo‘yicha  hisob-kitoblarni  rasmiylashtirish  va  hisobga 
olish ishlarini 3 bosqichga bo‘lib ko‘rib chiqamiz: 

---

 
64 
 
1-bosqich.  Mahsulot  yetkazib  beruvchi  bankida  to‘lov  talabnomasini 
inkassoga qabul qilinishi. 
2-bosqich.  Mahsulot  oluvchi  bankida  to‘lov  talabnomalarini  to‘lash 
bo‘yicha operatsiyalari.  
3-bosqich.  Mahsulot  yetkazib  beruvchi  bankida  to‘lovni  qabul  qilish 
bo‘yicha operatsiyalar.  
 
1-bosqich.  Mahsulot yetkazib beruvchi bankida to‘lov talabnomasini inkassoga 
qabul qilinishi 
To‘lov  talabnomasi  mahsulot  jo‘natilgandan  so‘ng  shartnomada  belgilangan 
muddatlarda  mahsulot  jo‘natuvchi  korxona  tomonidan  ro‘yxat,  ya’ni  reyestr 
asosida bankka inkassoga topshiriladi.  
To‘lov  talabnomalari  2  yoki  3  nusxada  to‘ldiriladi.  Agar  mahsulot  yetkazib 
beruvchi va to‘lovchi tomonlarga bitta bank bo‘limi xizmat ko‘rsatsa talabnoma 3 
nusxada  taqdim  etiladi.  Bu  holda  to‘lov  talabnomalarning  har  bir  nusxalari 
quyidagicha ishlatiladi: 
-birinchi  nusxa  to‘lovlar  amalga  oshirilgandan  keyin  bank  mas’ul  ijrochisi 
tomonidan  imzo,  to‘lovi  amalga  oshirilgan  sana,  bankning  to‘rtburchak  muhr  izi 
tushirilgan  va  qabul  qilish  sanasi  ko‘rsatilgan  holda  kunlik  hujjatlar  yig‘masiga 
tikiladi; 
-ikkinchi  nusxasi  to‘lov  oluvchining  hisobvarag‘iga  ilova  sifatida  mas’ul 
ijrochi  tomonidan  imzo,  to‘lov  amalga  oshirilgan  sana,  bankning  to‘rtburchak 
muhr izi qo‘yilgan va qabul qilingan sana ko‘rsatilgan holda beriladi; 
-uchinchi  nusxa  qabul  qilish  sanasi,  to‘lovni  amalga  oshirish  sanasi,  mas’ul 
ijrochining imzosi va bank to‘rtburchak muhr izi qo‘yilgan holda to‘lovchiga uning 
hisobvarag‘idan ko‘chirma bilan birgalikda beriladi. 
Agar  to‘lovchi  va  mahsulot  yetkazib  beruvchi  bir  hudud  ichidagi  yoki  turli 
hududlarda  joylashgan  turli  bank  bo‘limlari  xizmatidan  foydalansalar,  bu  holda 
to‘lov  talabnomalari  2  nusxada  bankka  taqdim  etiladi.  Ularning  har  ikkala 
nusxalari pochta aloqasi yoki kurerlar orqali to‘lovchi bankiga jo‘natiladi.  
 
2-bosqich. Mahsulot oluvchi bankida to‘lov talabnomasini to‘lash bo‘yicha 
operatsiyalar 
To‘lovchi  korxona  bankiga  mahsulot  yetkazib  beruvchi  korxona  bankidan 
birinchi  va  ikkinchi  nusxa  to‘lov  talabnomasi  pochta  aloqasi  yoki  kurerlar  orqali 
kelib  tushadi.  To‘lov  talabnomalari  tomonlar  o‘rtasida  tuzilgan  shartnomaga 
asosan  akseptlash  tartibida  yoki  akseptlamasdan  to‘lanishi  mumkin.  Bank 
tomonidan talabnomalarni akseptlash uchun bir shahar ichidagi hisob-kitoblarda 3 
kun,  shaharlararo  hisob-kitoblarda  5  kun  muhlat  beriladi.  Lekin  korxonaning 
iltimosiga  ko‘ra  bank  bu  muddatni  10  kungacha  cho‘zishi  mumkin.  To‘lov 
talabnomaning rekvizitlari 1-kartoteka bo‘yicha yuritiladigan daftarga qayd etiladi 
va  mijozga  xabar  beriladi.  Mijoz  bu  haqda  jurnalga  o‘z  imzosini  qo‘yadi. 

---

 
65 
 
Talabnomaning  ikkinchi  nusxasi  tovar-transport  hujjatlari  bilan  birga  keyingi  ish 
kunidan  kechiktirilmasdan  hujjatni  akseptlash  uchun  qabul  qilingan  sana 
ko‘rsatilgan holda va to‘lov to‘g‘risida ma’lumot sifatida to‘lovchiga beriladi.   
Agar  banklarda  1-kartotekaning  hisobini  yuritish  dasturiy  yo‘l  bilan  olib 
borilmasa,  bunday  talabnomalar  qabul qilingan kuni  “To‘lov uchun  akseptlanishi 
kutayotgan  hisob-kitob  hujjatlari”ni  hisobga  olib  borish  daftarida  ikki  nusxada 
quyidagi rekvizitlarni ko‘rsatgan holda bank tomonidan qayd etiladi:   
– to‘lov talabnomasining bankka kelib tushish sanasi va to‘lov muddati; 
– to‘lovchining hisobvaraq nomeri; 
– to‘lovchining nomi; 
– bank kodi; 
– talabnomaning nomeri; 
– to‘lov maqsadi va summasi. 
  To‘lov  talabnomasini  1-kartotekaga  joylashtirishda  quyidagi  balansdan 
tashqari provodka bajariladi: 
Debet 90962 “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari” 
Kredit 96319 “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari bo‘yicha 
kontrhisobvaraq” 
Daftarda  har  bir  to‘lov  muddati  bo‘yicha  talabnoma  summalari  va  bu 
summalarning  yig‘indilari  ko‘rsatilgan  bo‘lishi  lozim.  1-kartotekaning  hisobi 
dasturiy  yo‘l  bilan  amalga  oshirilsa,  talabnoma  bo‘yicha  ko‘rsatilgan  rekvizitlar 
komputerga kiritiladi. 
To‘lov talabnomasini to‘lashdan bosh tortib yozilgan raddiya arizasi to‘lovchi 
tomonidan  bankka  topshirilganda  talabnomalar  shu  kunning  o‘zidayoq  1-
kartotekadan olinadi hamda tovar-transport hujjatlari va boshqa ilovalar bilan birga 
mahsulot yetkazib beruvchi korxona bankiga ijrosiz qaytarib yuboriladi. To‘lovchi 
talabnomani  akseptlashdan  qisman  bosh  tortganda,  to‘lovchi  tomonidan 
akseptlangan  summa  bo‘yicha  to‘lovlar  o‘tkaziladi.  To‘lovchi  hisobvarag‘ida 
talabnomaning akseptlangan qismini to‘lashga yetarli pul mablag‘lari bo‘lmaganda 
talabnoma  “Muddatda  to‘lanmagan  hisob-kitob  hujjatlari”  kartotekasiga 
joylashtiriladi.  Bu  kartoteka  2-kartoteka  deb  yuritiladi.  Bunda  talabnomaning 
dastlabki  summasi  o‘chiriladi  va  yonida  to‘lovchi  akseptlagan  summa  yozib 
qo‘yiladi. Kartotekaga kirim qilingan summa to‘lovchi korxona hisobvarag‘iga pul 
mablag‘lari kelib tushgandan so‘ng to‘lanadi.  
Agar  1-kartotekaga  joylashtirilgan  to‘lov  talabnomasi  bo‘yicha  to‘lovchi 
tomonidan  raddiya  arizasi  kelib  tushmasa,  to‘lov  talabnomasi  akseptlash  uchun 
berilagn 3 kun muhlat o‘tgandan so‘ng to‘lanadi. To‘lov talabnomasini to‘lashdan 
avval  to‘lovchi  korxonaning  depozit  hisobvarag‘ini  yurituvchi  mas’ul  ijrochi 
talabnomani  to‘lash  uchun  yetarli  pul  mablag‘larining  to‘lovchi  hisobvarag‘ida 
mavjudligini tekshiradi. Agar depozit hisobvarag‘ida yetarli pul mablag‘lari bo‘lsa, 
talabanoma  to‘lanadi.  To‘lov  talabnomasini  to‘lash  quyidagi  buxgalteriya  yozuvi 
orqali amalga oshiriladi: