Bakteriyalarda moddalar almashinuvi

Bakteriyalarning oziqlanishi
Mikroorganizmlarning energiyaga va biosintezga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun atrof-muhitda yetarli miqdorda oziq moddalar bo'lishi kerak. Mikroorganizmlar oziq moddalarni molekula sifatida o'zlashtiradi. Murakkab organik moddalar (oqsil, polisaxarid va boshqalar) oziqlanish manbai bo'lishi mumkin. Buning uchun bu oziq moddalar oldin gidrolizlanib, sodda birikmalarga aylantirilishi lozim. Oziq moddalar sitoplazmatik membrana orqali ichkariga kiradi va keraksiz moddalar hujayradan ushbu membrana orqali tashqariga chiqadi. Oziq moddalar hujayra ichiga bir necha yo'llar bilan kiradi. Shulardan biri passiv diffuziya. Bunda muhitdagi moddalar miqdori hujayradagi shunday moddalar miqdoridan yuqori bo'ladi. Shu sababli oziq moddaning ma’lum miqdori hujayraga kiradi. Agar tashqaridagi moddalar miqdori hujayra ichidagidan bir necha marta yuqori bo'lsa, u holda permeaza yordamida birikmalar sitoplazmaga ko‘p miqdorda kiradi. Oziqlanishning bu turi yengillashtirilgan diffuziya deyiladi. Bunday jarayonni glitserinning E.coli ga kiritilishida ko'rish mumkin. Ammo bu jarayonda energiya sarf bo'lmaydi. Ko'pgina moddalarning hujayraga bir zumda o'tishi kuzatiladi, bu sitoplazmatik membrananing maxsus mexanizmi bo'lib, permeaza yordamida amalga oshiriladi va bu holat energiya talab etadi. Faol transport qilinishida oziq moddalar konsentratsiyasi past bo'lsa ham ular hujayraga kiradi. Agar kirish jarayonida oziq moddalarda kimyoviy o'zgarishlar sodir bo'lsa , bunday kirish yo'lini kimyoviy guruhlar translokatsiyasi deyiladi. Masalan, ko'pgina uglevodlarning mikroorganizmlar (S.aureus, E.coli)ga kirishi jarayonida ma’lum fermentlar ishtirokida kimyoviy guruhlarning translokatsiya bo'lishi faol transportnikiga o'xshaydi.
Oqsil almashinuvi. Mikroorganizmlaming oziqlanishi, o'sishi va hayot faoliyati uchun turli aminokislotalar kerak bo'ladi. Ba’zi bakteriyalar bitta (masalan, ich terlama salmonellasi triptofanga), boshqalari esa ikki va undan ortiq aminokislotalarga ehtiyoj sezadi. Ko'pgina bakteriyalarda aminokislotalarni sintez qilish xususiyati yo'qolgan. Ba’zi bakteriyalarda vitaminlar va aminokislotalar yetishmaydi. Boshqa bakteriyalarga esa vitamin, aminokislota va o'stiruvclii omillar (masalan, olein va sirka kislotalari, purin va pirimidin asoslari) zarur. Bakteriyalarda oqsil almashinuvi ikki bosqichda kechadi. Birinchi bosqichda bakteriyalar oziq muhitga ekzoproteaza fermentini ajratadi va bu ferment oqsilni peptonlargacha parchalaydi va bu moddalar bakteriyaga kiradi. Ikkinchi bosqichda bakteriya hujayrasidagi endoproteaza peptonlarni parchalaydi. Endoproteaza ta’sirida hosil bo'lgan aminokislotalar dezaminizatsiya ta’siriga duchor bo'ladi va natijada ammiak hamda X-ketokislota yoki spirt, uglerod dioksidi (achitqilar), X-oksikislotalar va ammiak (qatiqbakteriyalar) va boshqalar hosil bo'ladi. "Tiklovchi, gidrolitik, molekula ichi, oksidlovchi dezaminizatsiyalar (R CH N H 2-COOH+720 2-RCOCOOH+NH3) mavjud. Aminokislota parchalanishi natijasida kuchsiz kislota va ammiak hosil bo'Iadi va muhit ishqoriy tomonga o'zgaradi. Dezaminizatsiya bilan bir qatorda de k a rb o k s illa n ish ham mavjud, bu hodisa, ayniqsa, chirituvchi bakteriyalarga xos (RCHNH,-C00HRCH2NH2+C02). Gistidin moddasining dekarboksillanishi natijasida gistamin, ornitindan putressin, lizindan kadaverin, tirozindan tiraminlar hosil bo'Iadi. Oqsil almashinuvi uglevod almashinuvi bilan uzviy bog'langan. Azot birikmalarini hosil qilish uchun propanon (pirovinograd) kislotadan foydalaniladi, dikarbon kislotalar aminokislotalar sintezida faol ishtirok etadi.