Bakı şəhər Neft Muzeyinin mövzu-quruluş planı

1922-1996-ci illər. Keçmiş SSRi-nin yarandığı gündən (30 dekabr 1922-ci il) idxal-ixrac dövriyyəsinin təhlili göstərir ki, Bakı neftinin ixracı sovet dövlətinin xarici ticarət strategiyasının əsas xəttini təşkil edirdi.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Elm və Texnika Sənədləri Arxıvının “Neft siyasəti” bölməsində saxlanılan sənədlərdə, keçmiş Sovet İttifaqının keyfiyyətinə görə dünyada analoqu olmayan azərbaycan nefti hesabına beynəlxalq bazara çıxmaq, xüsusilə Avropaya neft ixrac etməklə böyük sərvətlər əldə edən bir sıra olkələrlə rəqabətə girib onları sıxışdırmaq meyilləri barədə olan məlumatlar belə mülahizə yürütməyə imkan verir.
Sovet Plan Komitəsi, onun rəyasət heyəti və dövlət neft təşkilatları qarşısında ölkəni inqilablar və vətəndaş müharibəsi nəticəsində baş vermiş dağıntılardan xilas etmək, iqtisadiyyatın ümumi geriliyinə son qoymaq və hətta onu inkişaf etmiş dünya ölkələri səviyyəsinə çatdırmaq vəzifəsi qoyulmuşdu. Ölkənin yuxarı dairələrində aparılan ilkin elmi və nəzəri təhlillərin başlıca istiqaməti belə bir suala cavab verməli idi ki, ixrac yolu ilə əldə ediləcək gəlir hesabına passiv ticarət balansını xeyli fəallaşdırmaq, bununla da ölkənin daxili tələbatını tam ödəməyə imkan verən, beynəlxalq bazarda manevr etmək gücünə malik olan sabit valyuta fondu yaratmaq və ümumiyyətlə ölkənin idxal-ixrac fəaliyyəti sahəsindəki uyğunsuzluğu aradan qaldırmaq üçün hansı məhsulların ixracından istifadə edilməlidir. Aparılmış təhlillər sübut etmişdi ki, dünyanın ixrac bazarlarına çıxarılacaq və ciddi rəqabət aparmaq gücünə malik olacaq sənaye məhsulları sırasında neft məhsulları ən çox ümidverici ola bilər.
1918-ci ildən Moskvada fəaliyyət göstərən “Başneft” və 1920-ci ildən Bakıda fəaliyyət göstərən “Azərneft” idarələrinə cəlb edilmış güclü elmi və mühəndis kadrlarından dövlət komissiyası təşkil edilmişdi. Dövlət komissiyası dünya bazarlarına daha çox neft ixrac edən ABŞ-ın, Meksikanın, İranın neft ehtiyatları, neft hasilatı və ixracının mövcud vəziyyətini dərindən təhlil etmiş, Hindistan, Venesuela, Rumıniya, Peru, Arqentina, Trinidad, Kolumbiya, Ekvador kimi ölkələrin də bu sahədəki imkanlarını nəzərə almışdı.
Aparılmış təhlillər göstərirdi ki, adları qeyd olunan dünya ölkələri arasında SSRİ neft istehsalı sahəsində üçüncü yerdə, neft ixracı sahəsindəİrandan sonra dördüncü yerdə olmasına baxmayaraq, daxili neft ehtiyatlarına görə nəzərə çarpacaq dərəcədə irəlidədir. Lakin neft ehtiyatlarının hesablanması zamanı sənədlərdə adları tez-tez çəkilən tanınmış mütəxəssislər müxtəlif qənaətə gəlirdilər. Məsələn, 1920-ci ildən başlayaraq dünya ölkələrinin neft ehtiyatlarını öyrənən Amerikanın tanınmış geoloq-alimi D.Uayt belə bir proqnoz verirdi ki, guya Sovet İttifaqı dünya neft ehtiyatlarının cəmi 9,7%-nə malikdir. Lakin bu proqnozla razılaşmayan tanınmış sovet geoloqu L.K.Ramzinin fikrincə isə, 20-ci illərdə dünyanın mövcud neft ehtiyatlarının 37,4%-i SSRİ-nin ərazisində yerləşirdi. Digər tanınmış sovet alimi İ.M.Streltsov isə öz hesablamalarında bir qədər irəli gedərək həmin rəqəmin 45% olduğunu göstərmişdir. Neft ehtiyatlarının öyrənilməsi məqsədilə təşkil edilmış dövlət komissiyası yuxarı dövlət təşkilatlarına təqdim etdiyi arayışda L.K.Ramzinin fikirlərinə əsaslanmışdı. Dövlət komissiyasının aparıcı təhlilində dünya neft ehtiyatlarının xeyli hissəsini özündə cəmləşdirmiş Azərbaycandakı Abşeron neft rayonunun perspektivliyinə daha geniş yer verilmişdi. Bu baxımdan L.K.Ramzinin və D.V.Qolubyatnikovun nəzəri əsaslandırmaları diqqəti daha çox cəlb edir. L.K.Ramzin Moskva Texniki Yanacaq İnstitutunun “Elmi xəbərləri”ndə dərc etdirdiyi hesablamada (1925-ci il, №1), əsaslandırırdı ki, Sovet İttifaqının malik olduğu neft ehtiyatlarının 50,1%-i Bakı rayonunun payına düşür. “Azərneft” birliyində Bakının neft ehtiyatlarının nəzəri hesablamaları ilə məşğul olan D.V.Qolubyatnikovun və dövlət komissiyasının üst-üstə düşən rəylərində isə sovet neft ehtiyatlarının hətta 73%-nin Bakı rayonunda olduğu bildirilirdi.
Beləliklə, yenicə yaranmış Sovet İttifaqı dövləti dünya bazarlarına ixrac üçün çevik rəqabət qabiliyyətinə malik məhsul kimi yalnız Bakı neftindən istifadə edə bılərdi. Bakı neftinin keyfiyyəti, həm də kəmiyyəti buna imkan verirdi. Beləki, təkcə 1925-ci ildə neft ehtiyatı Qroznı rayonunda 73,7 milyon ton, Ural-Emba rayonunda 2,1 milyon ton, Kuban-Qara dəniz rayonunda 3,3 milyon ton olduğu halda, Bakı rayonunda həmin rəqəm 313 milyon ton təşkil edirdi.
“Azneft”in tanınmış mütəxəssisləri və geoloji bürosu tərəfindən 1924-1925-ci illərdə, yəni artıq Bakı-Batum neft kəmərinin çəkilməsi ərəfəsində aparılmış təhlillər bir daha sübut edirdi ki, Sovet İttifaqının yalnız Bakı rayonunda olan köhnə və yeni yataqlardakı neft ehtiyatları nəinki bütün ölkənin mütəmadi artmaqda olan daxili ehtiyatlarını ödəyə bilərdi, həm də Avropa bazarlarına çıxarılacaq xeyli miqdarda əlavə neft məhsullarından əldə ediləcək gəlir hesabına ölkə iqtisadiyyatına əsaslı təkan verərdi.
İxracat perspektivlərini dəqiqləşdirmək üçün bir sıra xarici ölkələrin də bu sahədəki imkanlarını dəqiq müəyyən etmək tələb olunurdu. Bu mənada arxiv sənədlərində «Başneft” və “Azneft”in mütəxəssisləri, dövlət komissiyası tərəfindən aparılmış hesablamaların nəticələri maraq doğurur. Mütəxəssislər dünya bazarlarına neft ixrac edən ölkələri iki böyük qrupa bölmüşdülər: neft istehsalı ilə məşğul olan ölkələr və olmayan ölkələr. Aparılmış təhlillər həmçinin təsdiq edirdi ki, o illər dünyada ən çox neft hasil edən, ixrac və istehlak sahəsindədə üstünlüyü ələ almış ABŞ-dır. Beləki, 1925-ci ildə ABŞ – 755852 min barrel neft istehsal etmişdisə, SSRİ – 55000 min barrel, yəni il ərzində ABŞ-da hasil edilmış neftin həcmi SSRİ –dəki hasilatın həcmindən 14 dəfə artıq olmuşdu.
1924-1925-ъи иллярдя дцнйанын нефт институтлары вя мцхтялиф дювлят комиссийалары тяряфиндян апарылмыш игтисади тящлиллярин нятиъяляри тясдиг едирди ки, нефт щасилаты вя нефт ихраъы иля мяшьул олан юлкялярдя бу мянбяляр азалмаьа доьрц эедир. Ятраф реэионлардакы зяиф инкишаф етмиш юлкялярин нефт ещтийатлары щесабына neft бющранınдан чыхмаьа доьру йюнялдилмиш ъящдлярин дя щисс олунаъаг файдасы олмурду. Yalnız ABŞ-da deyil, həm də dünyanın digər neft ölkələrində yaranmış belə bir böhran vəziyyəti, strateji və coğrafi cəhətdən Avropaya daha yaxın olmaqla böyük neft ehtiyatlarına malik SSRİ-nin (dünyanın neft ehtiyatlarının 37,4% Sovet İttifaqının və onun da 70,1% Abşeron yarımadasının ərazisində yerləşirdi) Qara dəniz limanları vasitəsilə Qərb ölkələrinə çıxmasına və oradakı neft ixracı bazarlarını ələ keçirməsinə geniş imkanlar açırdı.
20-ъи иллярин орталарына аид диэяр характерик ъящят ися Совет нефтинин Авропа базарларында цстцнлцйц яля алмасына шяраит йарадырды. Буда ондан ибарят иди ки, нефт истещсалына даща чох тялябатын олдуьу Франса, Алманийа вя Италийа кими ири дювлятляр нефт алвериндя мцстягил фяалиййят эюстярмяйя ъан атыр, нефт ещтийатларынын даща чох олдуьу юлкялярля вя илк нювбядя мцстягил сийасят йеридян Совет Иттифагы иля тиъарят ялагялярини эенишляндирмяйя сяй эюстярирдиляр.
Совет Иттифагынын нефт ещтийатларына вя бурадан иряли эялян нефт ихраъына мараьын артмасында ясас рол ойнамыш мцщцм амиллярдян бири дя емал заманы тез айрылмаг габилиййятиня малик олан Бакы нефтинин, илк нювбядя ися дцнйада тайы-бярабяри олмайан Сураханы нефтинин Авропанын ихраъ базарларына чыхарылмасы перспективляри иди. Авропанын сийаси мцщитиндя эетдикъя даща йахындан танынан Совет Иттифагы бу базарларда мцстягил мювге тутмаьын башлыъа истигамятини дя мящз asan emal olunan Бакы нефтиндя эюрцрдц.
Дцнйанын ихраъ базарларына чыхмаг цчцн Совет Иттифагынын гаршысында дуран цмдя мясялялярдян бири Гара дяниз лиманларына доьру Бакы-Батум кямяринин чякилмяси олду. Бакы-Батум нефт кямяринин чякилмяси зяруряти диэяр тяряфдян дя Абшеронун нефт мящсулларынын дашынмасынын ясас васитяляриндян бири олмуш Загафгазийа дямир йолунун артыг артан тялябаты юдямяк габилиййятиндя олмамасындан иряли эялирди. Бакы-Батум нефт кямяринин чякилишини вя Батумдa нефтайырма заводлары тикинтисинин диэяр мцщцм мягсяди кечмиш чар империйасынын яразисиндя бяргярар олмуш нящянэ Совет Иттифагынын артмагда олан дахили ещтийаъларыны юдямяк иди. Беляликля, Абшерон йарымадасында илдян-иля артмагда давам едян нефт мящсулларынын дашынмасыны Загафгазийа дямир йолу васитяси иля щяйата кечирмяк артыг 20-ъи иллярин орталарындан башлайараг имкан хариъиндя иди. Узун иллярдян бяри ихраъ мящсулларынын дашынмасында мцщцм рол ойнамыш Загафгазийа дямир йолу о дюврцн тялябаты иля даща айаглаша билмирди. Апарылмыш щесабламаларын нятиъяляри дя буну тясдиг едирди. Кющнялмиш вя хейли дяряъядя сямярясиз ишляйян Загафгазийа дямир йолу ил ярзиндя дювлятя xeyli зийан вурурду. Щесабламалардан айдын олур ки, Гара дяниз лиманларына доьру нящянэ нефт бору кямяринин тикинтиси Загафгазийа дямир йолуна бундан сонра кянд тясяррцфаты мящсулларынын дашынмасы цчцн шяраит йарадыр вя бунунла да дювлят цчцн ялавя эялир мянбяйиня чеврилирди.
1925-ъи илин ийун айында ССРИ Ямяк вя Мцдафия Шурасы вя Халг Комиссарлары Советi тяряфиндян Бакы-Батум нефт кямяринин чякилиши щаггында бирэя гярар гябул едилди. Бу тарихи ящямиййятли гярарда щям дя Батумидя он бир нефтайырма заводунун тикинтиси нязярдя тутулурду. Бцтцн бу кими цмумдювлят вя бейнялхалг ящямиййятли ишлярин щяйата кечирилмяси мягсядиля «Азярнефт» бирлийинин няздиндя хцсуси лайищя вя тикинти конторлары йарадылды. Чох кечмядян тикинти конторунун фяалиййят даиряси хейли эенишляндириляряк güclü тикинти идарясиня чеврилди.
Архив сянядляриндян эюрцнцр ки, 20-ъи иллярин орталарындан башлайараг хцсуси дювлят гярары ясасында лайищяляшдирилмиш нефт бору кямяринин тикинтисинин щяйата кечирилмяси цчцн бир нечя вариант иряли сцрцлмцшдц. Илк варианта эюря бу бору кямяри Загафгазийа дямир йолу бойунъа яввялки керосин кямяринин йаны иля чякилмяли иди Бу варианта ялавя верян танынмыш мцщяндис В.Г.Шуховун тяклифиндя ил ярзиндя 90 милйон пуд йцнэцл йаьлы нефт ихраъ едяъяк бору кямяри он дцймялик (1 düymə – 25,4 mm) боруларын вя 16 нефтвурма стансийасынын кюмяйи иля фяалиййят эюстярмяли иди. "Шухов варианты" адланан щямин варианта эюря Батумa доьру узанан бору кямяри Йевлах нефтвурма стансийасынадяк Загафгазийа дямир йолундан хейли кянарда, Йевлахдан Батумaдяк ися дямир йолу бойунъа гурашдырылмалы иди.
Qeyd etmək lazımdır ki, 1925-ci ildə köhnə kerosin boru kəmərinin texniki vəziyyəti öyrənilmişdi. Nasos qurğularının vəziyyəti qənaətbəxş vəziyyətdə idi. Boru kəmərinin şərqində şoran torpaqlar olan hissəsində 27 km, qərbində isə 8 km aşınmaya məruz qalmış boru xətti dəyişdirilməli idi. SSRİ Dövlət Plan Komissiyası 1925-ci ildə kerosin boru kəmərinin neft nəql etmək üçün yenidən təchiz edilməsi və bu neftin Batum Neftayırma Zavodunda emal olunması barədə qərar qəbul etdi.
Тикинти хярълярини даща да азалтмаг мягсядиля дювлят щесаблама комиссийалары тяряфиндян ялверишли йоллар ахтарылырды. Йени вариантларын ишлянилмяси танынмыш мцщяндислярдян А.Б.Булгакова вя Б.Й.Стародубова щяваля едилмишди. А.Б.Булгаковун вариантына эюря нефтвурма стансийаларынын сайы 14-я, Б.Й.Стародубовун вариантына эюря ися 13-я ендирилмишди. Москвада вя Бакыда фяалиййят эюстярян дювлят комиссийалары тяряфяиндян Бакы-Батум нефт кямяри тикинтисиня даир йухарыда адлары гейд олунан мцщяндислярин иряли сцрдцкляри вариантлар вя бунлардан башга бир чох диэяр тяклифляр диггятля нязярдян кечирилмиш, бцтцн вариантларын сямяряли ъящятляри цмумиляшдирилмиш вя йекун лайищяси тясдиг едилмишди.
1927-ъи илин йанвар айында тясдиг олунмуш йекун сметасы цзря бцтцн тикинтийя айрылмыш ъями пул вясаитинин 85,5% йени 10 düyümlük (254 mm) кямярин гурашдырылмасына, нефтайырма заводларынын вя диэяр кюмякчи обйектлярин тикинтисиня вя галан щиссяси ися 8 дцймлüк (203 mm) кющня боруларын сазлашдырылмасына сярф олунмалы иди. Нязярдя тутулурду ки, йени кямярля ил ярзиндя 100 милйон пуд, сазлашдырылмыш кющня кямярля ися 50 милйон пуд – цмумиликдя ися 150 милйон пуд мцхтялиф чешидли нефт мящсуллары ихраъ олуна биляр ки, бу да юлкя тарихиндя эюрцнмямиш наилиййятдир.
Бакы, Пирякяшкцл, Ъейранкечмяз, Бяркдяря, Минэячевир, Дялимяммядли, Дялляр, Пойлу, Рустави, Месhети, Квиани нефтвурма стансийаларында нефтин бору кямяриня вурулмасы цчцн доггуз насос бинасы гурашдарылмалы, илдя нязярдя тутулан 150 милйон пуд нефти ейни вахтда гябул едя биляъяк бетон юзцллц вя ири щяъмли 14 щовузун тикилмяси дя гыса бир мцддятдя баша чатдырылмалы иди.
1925-ъи илдя тясдиг едилмиш цмумдювлят ящямиййятли лайищядя йени бору кямяринин чякилиши иля ейни вахтда Баутмдa 2 керосин-йаь батарейасынын, айрыъа керосин батарейасынын, аь йаь заводунун, керосин вя йаьтямизлямя бюлмясинин, суррогат заводунун, диэяр тямизляйиъи гурьуларын тикинтиси щяйата кечирилмяли иди.
Бакы-Батум нефт бору кямяри тикинтисинин Дювлят Архивиндя сахланылан изащлы щесабат сянядлярини излядикъя дахили ещтийаълары юдямякля йанашы, щям дя ясл бейнялхалг ямякдашлыг кюрпцсц ролуну ойнамыш bu нящянэ тикинтинин бцтюв панорамасы эюз юнцндя ъанланыр. 20-ъи иллярдя дя Гара дяниз лиманларына чатан Бакы-Батум нефт кямяринин тикинтиси Азярбайъан нефтинин дцнйа базарларына, илк нювбядя нефт истещлакына тялябатын даща чох олдуьу Авропа юлкяляриня чыхарылмасы цчцн ян ялверишли йол щесаб олунмушду. Ишлярин гызьын чаьында айдын олмушду ки, 822,1 километр (яввялки керосин кямяриндян 59,645 киломметр гыса) мясафяни ящатя едян бу нящянэ тикинтини йалныз Совет техникасы иля щяйата кечирмяк гейри-мцмкцндцр. Буна эюря дя «Азярнефт» бирлийинин вя Москвада фяалиййят эюстярян йухары дювлят органларынын кюмяйи иля тикинтийя сярф олунаъаг яксяр аваданлыгларын хариъдян алынмасы гярара алынмышды. Мясялян, борулар Алманийа, Франса, Чехословакийa, Белчика вя Полшайа мяхсус «Волф» ширкятиндя сифариш верилмишди. Совет Иттифагында илк дяфя мящз бу тикинтидя тятбиг олунмуш автоэен гайнаг ъищазы да щямин ширкят тяряфиндян щазырланмышды.
Нефт кямяринин иншасыны механикляшдирмяк мягсядиля «Парсонс» типли он ядяд универсал екскватор, 10 ядяд борутямизляйян машын, газылмыш хяндякляри долдурмаг цчцн 5 ядяд галдырыъы кран, «Фордзон» типли 15 ядяд тыртыллы трактор да хариъи юлкялярин ширкятляриня сифариш верилмишди. Бир чох аваданлыглар Алманийанын «Крупп», Инэилтярянин «Креслой» вя «Брегман» заводларында щазырланмышды. Нефтвурма стансийалары цчцн дахили гурьуларын яксяриййяти мцхтялиф хариъи юлкяляря сифариш верилмишди. Йердя галан диэяр аваданлыглар ися Русийа Федерасийанын «Коломенск», «Боретс» заводларында вя Бакыда щазырланмышды. Сянядляри арашдырдыгъа айдын олур ки, Батум нефтайырма заводларынын тикинтисиня артыг 1927-ъи илин пайызындан башланмышды. Лакин хариъдя сиfариш верилмиш аваданлыгларын вахтында чатдырылmaмасы цзцндян ян чох ваъиб олан бору кямярляринин тикинтиси сяккиз айдан артыг бир мцддят ярзиндя эеъикмишди. 1928-ъи илин апрелиндя хариъдя сифариш верилмиш аваданлыгларын Поти лиманына дахил олмасы ишлярин сцрятиня эцълц тякан вермишди. Бундан сонра боруларын гурашдырылмасы цчцн икинъи тикинти контору, нефтвурма стансийаларынын гурашдырылмасы цчцн ися ялавя 13 тикинти контору тяшкил едилмишди.
Nефт бору кямяринин мигйасы, о дюврцн техники имканлары даирясиндя апарылмыш ишлярин чятинлийи вя онун сийаси cəhətdən səcıyyəvi olan игтисади ящямиййяти тядгигат нюгтейи нязяриндян бюйцк мараг доьuрур. Бу эцня гядяр сахланмыш чохсайлы фотохроника сянядляри кямярляр васитясиля хам нефтин нягли вя хариъи базарлара чыхарылмасы цчцн 20-ъи иллярин сонунда щяйата кечирилмиш тядбирляри яйани шякилдя нцмайиш етдиряряк бейнялхалг ямякдашлыг тарихимизин гайнагларыны ишыгландырыр. Сянядляри арашдырдыгъа щямин илляр цчцн сяъиййяви олан башга мараглы фактларла да таныш олуруг. Аьыр йцк машынларынын, тракторларын дашыйыб эятирдикляри аваданлыглар ращат йолларын олмамасы цзцндян чох вахт ясас иш йерляриня чатдырыла билмир вя орадан 15-20 километр кянара тюкцлцрдц. Бу аьыр йцкляри чятин кечилян даь йамаъларына, су ахарларына вя диэяр мянтягяляря чатдырмаг цчцн юкцзлярдян, кяллярдян, дявялярдян, атлардан вя диэяр гошгу щейванларындан истифадя олунурду. Аьыр боруларын бир – бириня гурашдырылмасы цчцн фящляляр бязян боьаза гядяр суйа эирмяли олурдулар. Ялбяття, бцтцн бунлар буэцнкц няслимиз цчцн вя хцсусиля мцасир борулары гурашдыранлар цчцн ясл щцняр вя йцксяк вятянпярвярлик нцмуняси кими гиймятляндирилмялидир.
Артыг бцтцн бу ишляр баша чатырды. Кямярин чякилиши цзря Хошуми – Батум сащяси 1929-ъу илин майында, Минэячевир-Батум сащяси щямин илин декабрында, Бакы-Аьсу-Йевлах сащяси ися 1931-ъи илин яввялляриндя тамамланмышды. 1930-ъу илин апрелиндя Батумдa нефтайырма заводларынын тикинтиси баша чатмышды.
1930-ъу илин ийулундан бору кямяри хяттинин сынаг йохламаларыны щяйата кечирян йцксяк сявиййяли дювлят комиссийалары фяалиййятя башламыш вя 1931-ъи илин майында ися сынаг комиссийаларынын иши там баша чатдырылмышды. Ъями 23 айын ярзиндя икинъи бешиллийин мцщцм тикинтиляриндян бири олан Бакы-Батуми нефт кямяринин вя ейни мцддятдя Батумидя нефтайырма заводларынын тикинтиси баша чатдырылмасы иля Совет Иттифагы дцнйа нефт базарларында цстцнлцйц яля алмаг цчцн эениш имканлар газанмышды. «Азярнефт»ин он бешиллик истещсал програмында нязярдя тутулан Бакы- Батуми нефт кямяри иншасынын вя Батумидя нефтайырма заводлары тикинтисинин сцрятля баша чатдырылмасы лайищяляшдирилян ямтяя сатышы програмынын щяйата кечирилмясини тямин едирди.
Совет дювляти Бакы-Батум нефт кямяри иля йанашы башга истигамятлярдя дя Бакы нефтинин дашыныб хариъи базарлара чатдырылмасы ишини давам етдирди. Беляликля, Бакы-Батум нефт кямяринин тяъили чякилмяси цчцн щюкумятин иряли сцрдцйц план Загафгазийа дямир йолунун йцкдашыма габилиййятинин вя Бакыдакы заводларын емал эцъцнцн хейли мящдудлуьу иля шяртлянмишди. Нефт кямяринин иншасы вя Бакы нефтинин бир щиссясинин Батумa нягл олунараг орада емал едилмяси бу проблеми ясаслы сурятдя щялл етмишди.
Məsələ ondadır ki. vətəndaş müharibəsi bitdikdən və SSRİ neft sənayesi bərpa olunduqdan sonra neft ixracının tərkibində ciddi dəyişikliklər baş verdi. Əgər müharibədən əvvəlki dövrdə Rusiyadan ixrac olunan neft məhsullarının içində kerosin-sürtgü yağı üstünlük təşkil edirdisə, sovet dövrü bu əsasən yanacaq yönümlü , yəni benzin-mazut oldu. 1927-ci ildə sovet neft məhsullarının alıcısı 10 dövlət idi.
1957-ci ildə iri Qaradağ qaz-neft yatağının (qaz ehtiyatı 16,5 mlrd. kub m) işlənilməsinə başlanıldı. Bununla əlaqədar, Qaradağ - Bakı, həmçinin Qaradağ-Ağstafa - Tbilisi (Gürcüstana) və Akstafa - Yerevan (Ermənistan) qaz boru kəmərləri çəkildi (Bakıda ilk mağistral qaz boru kəməri hələ 1920-ci ildə 3 km uzunluğunda Qara şəhərdə çəkilmışdir).
1970-1982-ci illərdə diametri 1200 mm olan iki magistral qaz kəməri - Şirvanovka (Dağıstan Respublıkası, Rusiya) - Qazı Məmməd (Hacıqabul) - Qazax və İran - Astara - Qazı Məmməd (Hacıqabul) - Qazax - çəkilmişdir.
1976-cı ildə Qalmaz -1,3 mlrd. kub m tutumlu, 1986-cı ildə isə Qaradağ – 200 mln. kub.m tutumlu yeraltı qaz ambarları istismara verilmışdır ki, bunlar da Azərbaycanın qaz sektorunun inkişafında yeni səhifələr açmış və Gürcüstanın da iqtisadıyyatına müəyyən təsir etmişdir. Beləki, bu qaz anbarlarının işə salınması Mingəçevir və Əli-Bayramlı İES –lərin qaz təchizatını yaxşılaşdırmağa imkan vermiş, həmçinin Rustavi Metallurgiya Kombinatının fəaliyyətinə müsbət təsirini göstərmişdi.

Azərbaycanda neft emalı zavodlarının gücü (20 milyоn ton) neft hasilatını üstələdiyi üçün 1983-cü ildə, Sibir neftinin bir hissəsinin Bakıya ötürülməsı məqsədilə Qroznı-Bakı neft kəməri istifadəyə verildi.
Azərbaycanın qaz təchizatı sxeminin gerçəkliyə çevrilməsi artıq 1982-ci ildə 60 rayonun və ya ölkə ərazısinin 85%-nin, bir çox İES-lərin qazla təchiz olunmasını təmin etmişdi. Onun infrastrukturuna: 4 min km yüksək təzyiqli qaz xətti, 36 min km orta və aşağı təzyiqlı qaz xəttləri, 200 mvt gücündə 7 kompressor stansiyası, 150 qaz paylayıcı stansiya, 2 yeraltı ambar, 2 qaz emalı zavodu daxil idi.
1996-cı ildə Azərbaycan və Norveç hökumətləri Azərbaycanın qaz sisteminin vəziyyəti və perspektiv inkişafını Norveç tərəfindən tədqiq etmək barədə niyyət protokolu imzalamışlar. 1997-ci ildə isə Dünya Bankı Azərbaycanın qaz sisteminin yenidən qurulmasına 20 mln. dollar kredit ayırdığını bəyan etmişdir.
1998-ci ilin dekabrında Azərbaycan hökuməti ilə Yaponiyanın Eksimbankı arasında, “Şimal” DRES və Sumqayıt Etilen-Propilen zavodu daxil olmaqla, Abşeron rayonunun qaz təchizatı layihəsinin maliyyələşdirilməsi barədə saziş imzalanmışdır.