Bakı şəhər Neft Muzeyinin mövzu-quruluş planı

Azərbaycan nefti – tarixi baxış
Mündəricat: səh.

1. 
   Neftin əmələ gəlməsi barədə elmi mülahizələr 1-17
   

2. 
   Zərdüştlük dövrü 18-23
   

3. 
   Makedoniyalı İsgəndər dövrü - e.ə. IV əsr və
   

sonrakı dövr - III əsrədə. 24-28

4. 
   Böyük İpək Yolu və Abşeron nefti – e.ə. 29-32
   

II əsr – XVIII əsrədə.

5. 
   Neftin orta əsrlərdə hərbi məqsədlərlə və 33-38
   

məişətdə istifadəsi– VI – XVIII əsrlə.
6. Neftin kəhriz üsulu ilə çıxarılması 39-53
7. Neftin və qazın sənaye üsulu ilə hasilatının
mərhələləri 54-108

8. Neft və qazın sənaye üsulu ilə emalının
inkişaf mərhələləri 109-141
9. Azərbaycan neft və qazının nəqlinin inkişaf 142-163
mərhələləri
10. Neft amilinin dıgər sənaye sahələrinin inkişafına 164-171
təsiri
11. Neftin və qazın tarixi xronologiyası. 172-231
12. İstifadə olunmuş ədəbiyyat 232-233
1. Neftin əmələ gəlməsi barədə elmi mülahizələr
Neftin və qazın yaranma prosesləri

Təbii qaz və neftin yaranması prosesi milyon illər davam edib.
Elmin - qədimdə əl-kimyadan tutmuş bugünkü kompüter və atom reaktorlarınadək çox ağır və böyük yol keçməsinə baxmayaraq, lakin indiyədək neftin əmələ gəlməsi barədə vahid fikir formalaşmayıbdır. Bugün bu məsələnin həlli əvvəlkindən daha vacibdir, çünki söhbət yalnız bizi əhatə edən dünyamızın öyrənilməsindən getmir, eyni zamanda bu həmdə faydalı qazıntıların içində ən qiymətlilərindən biri olan neftin axtarışına açar olardı.

Neftin və qazın əmələ gəlmə problemi bizim planetin, Yer kürəsində həyatın yaranması məsələləri ilə oxşardır və eyni faktiki və fəlsəfi köklərə istinad edir. Məsələn, xristian dini Yer kürəsində neftin əmələ gəlməsinə öz fərziyyəsini irəli sürmüşdür. Bu nəzəriyyə dünyanın yaranması zamanına gedib çıxır, yəni o dövrdə yer üzü o qədər məhsuldar imiş ki, yağ onu yer səthindən çox böyük dərinliklərədək doydururmuş. Adəm və Həvva günaha batdıqdan və cənnətdən qovulduqdan sonra, bu yağın bir hissəsi buxarlanıb qeyb olmuş, digər hissəsi isə yerin təkinə çökmüşdür, sonra isə dünyanı su basarkən o neftə çevrilmişdir.

“Quran” neft haqqında susur. Lakin, Məhəmməd peyğəmbər şübhəsiz gələcəyi xəbər vermək qabiliyyətinə malik idi, çünki o deyibdir: “ O zaman o günəcən zühur olmayacaqdır ki, nə qədər Fərat dağ boyda qızıl açmayacaqdır, və bu səbəbdən insanlar bir-biri ilə döyüşəcəklər, və hər yüz nəfərdən 99- u məhv olacaq, və hər kəs deyəcək: “Bəlkə xılas olan elə mən olacağam” (məlumdur ki, Fərat çayı müasir İraqın ərazisindən axır və ölkənin əsas sərvəti yer altından çıxan yüksək keyfiyyətli neftdir. Özü də yadda saxlamaq gərəkdir ki, İraq neftinin ehtiyatları yüz-iki yüz il bəs edər. Bu səbəbdən təbii ki, Məhəmməd peyğəmbər dağ boyda qızıl deyəndə, o, çox dəyərli bir şeyi nəzərdə tuturdu, lakin həmin dövrdə onun adını o, bilə bilməzdi. İndi həmin şeyə “qara qızıl” deyirlər). Bu sözlər öz əhəmiyyətliliyinin zirvəsinə bizim günlərdə çatmışdır, çünki Məhəmməd peyğəmbər nəinki uzaqgörənliklə Yaxın Şərqin zəngin “qara qizili”ı ətrafında yaranacaq qlobal vəziyyəti uzaqgörənliklə göstərmişdir, o bu vurnuxmadan da daha böyük bir şey barədə xəbər vermişdir.

“İkinci qanun” un (İkinci qanun – Tövtatın, Əhdi-əqiqin və bütünlükdə Bibliyanın beşinci kitabıdır. Yəhudi mənbələrində bu kitab “Mişne Tora” – hərfən “təkrar qanun” adlanır, çünki əvvəlki kitabların təkrarı kimidir) 33-cü fəslində deyilir: “ Qoy Tanrı Yusifə səmanın və yerdə yatan hədsiz dərinliyin bəhrələrini, günəşin bəhrələrini, torpağın və onu dolduranın bəhrələrini bəxş etsin”. Amerikalı Con Braun hesab edir ki, burada söhbət neftdən gedir.

Bu problem müxtəlif elmlərin nümayəndələrinin marağına səbəb olmuş, aparıcı kimyaçıları, mikrobioloqları, geoloqları, astronomları, fizikləri və s. narahat etmişdir. Onu dərk etmək üçün böyük elmi kollektivlər çalışmışlar və çalışmaqda davam edirlər.

Lakin neftin və qazın yaranması əvvəlki kimi yenədə, necə deyərlər, təbiətin ən böyük sirrlərindən biri olaraq qalmaqdadır. Bugün bu problemə nəzəri baxışlar bir-birindən prinsipcə fərqli olan iki əsas qütbdə cəmləşiblər – neftin əmələ gəlməsinin qeyri-üzvü və üzvü nəzəriyyələri. Hətta 3-cü nəzəriyyə də - neftin və qazın fəzada yaranması nəzəriyyəsi də mövcuddur və bu nəzəriyyəni “abiogen” nəzəriyyəsinin başlanğıcı kimi də qəbul etmək olar.
Əsas məqamlara diqqət yetirək. Neftin əmələ gəlməsi problemi daima elmi mübahisələrə səbəb olub.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, bugün neftin yaranması nöqteyi- nəzərini alimlər elmi cəhətdən iki əsas hissəyə ayırırlar. Birincisi – neftin üzvi yolla, heyvan və bitki qalıqlarından əmələ gəlməsi ilə bağlı, ikincisi- mineral əsasında (abiogen), yəni neftin təbiətdə qeyri-üzvi birləşmələrlə sintezi ilə əlaqədar fərziyyələr.