Бадиий таҳлил асослари

Агар бадиий услубга асар образли шаклининг 
интонацион-синтактик ва ритмик қурилишидан тортиб барча 
даражадаги унсурларига хос хусусиятлар йиғиндиси деб қараладиган 
бўлса, бир асар доирасида услубни ташкил этган омилларни кўрсатиш 
қийин бўлмайди. Услуб бадиий асарнинг барча жиҳатларини ўз ичига 
олувчи мазмундан иборатдир
”
1
,- дейди. Чиндан ҳам айни шу жиҳат, яъни 
шаклнинг мазмунни юзага келтириши, бошқача айтганда, маънодор 
шаклнинг ўзига хослиги таъминланиши, шакл билан мазмуннинг табиий ва 
бетакрор йўсинда уйғунлашуви асарнинг услубини юзага келтиради. Шу 
ҳолат ҳисобга олингандагина бирор асарнинг услуби борасида ҳаққоний 
фикр-мулоҳаза юритиш мумкин бўлади. 
Бадиий услуб тушунчасининг асосий белгиси унинг оригиналлиги, 
бошқа бадиий ифода йўсинларига ўхшамаслигидир. Шу боис ҳам 
ёзувчининг индивидуал услубини исталган асари, ҳатто, бирор асарнинг 
парчасидан ҳам осон таниб олиш мумкин. Боз устига, бу таниб олиш олдин, 
яъни асар илк идрок этилаётганда синтетик-умумлашма, кейинроқ эса 
илмий таҳлил даражасида содир бўлади. Бадиий асар идрок этилаётганда, 
биринчи 
бўлиб, 
асарнинг 
умумий 
руҳи, 
пафосини 
ўзида 
мужассамлаштирган ҳиссий уйғунлик кўзга ташланади. 
1
Поспелов Г.Н. Проблемы литературного стиля. -Москва. 1970. С. 61–62.

---

39 
Кўринадики, услубнинг асосий хусусияти бетакрор ўзига хосликдан 
иборат. Айни вақтда ҳар қандай қайтарилмас ўзига хослик услуб даражасига 
кўтарилавермайди. Ҳали XVIII–XIX асрлар кесишувидаёқ адабиёт илми 
бадиий услуб билан 
усул 
(манера)ни фарқлаш заруриятини туйганди. Бу 
ишга биринчилардан бўлиб буюк санъаткор И. В. Гёте қўл урди. Унинг 
фикрича, бадиий услуб санъат асарининг юксак даражаси, бадиий шаклнинг 
шундай ўзгачалигики, унда эстетик мазмуннинг тўла оригиналлиги 
кўринади. Шу боис улуғ шоир бир ўринда: “