Бадиий таҳлил асослари

...бадиий асарнинг у ёки бу тарздаги шаклий 
қурилишини белгиловчи умумий принцип. Услуб антропологик, яъни 
ижодкор шахси билан боғлиқ категория саналиб, унинг ижодий 
индивидуаллигини белгилайди
”
4
. Шуниси диққатга лойиқки, муаллифлар 
1
Есин А. Принципы и приемы анализа литературного произведения. –Москва.«Флинта», «Наука», 
2000. С. 179.
2
“Шарқ юлдузи” журнали. 2012 йил 1- сон. 133- бет. 
3
Тимофеев Л. И. Основы теории литературы. –Москва. «Учпедгиз», 1959. С. 369; Ковалев В. А. 
Многообразие стилей в советской литературе. –Москва-ленинград: «Наука», 1965. С. 22; Хализев В. Е. 
Теория литературы. –Москва. «Высшая школа», 1999. С. 162. 
4
Қуронов Д., Мамажонов З., Шералиева М. Адабиётшунослик луғати. –Т.: “Akademnashr”, 2013. 341- 

---

36 
бу хил ёндашув масала моҳиятини англатиш учун етарли эмаслигини ҳис 
қилганлар ва сал кейинроқ: “
Услуб бадиий шаклнинг унсури эмас, балки 
унга хос хусусиятдир. Услуб асардаги шакл унсурларининг ўз ҳолича 
эмас, балки муайян қонуният асосида яхлитликка бирлашишини 
таъминлайди, ҳар бир унсурнинг бутун таркибидаги моҳияти ва 
функциясини белгилайди
”
1
,- тарзидаги ғоят тўғри қарашни баён қиладилар. 
Бизнингча, “
муайян қонуният асосида
” дейилганда, айнан адабий асарнинг 
мазмун жиҳати кўзда тутилгани учун масала моҳияти тўғри акс эттирилган. 
Негаки, “
муайян қонуният
” дегани эстетик мазмун талабининг намоён 
бўлишини англатади. Бу ҳолни асар ички мазмун-моҳиятининг ташқи 
моддий шакл олиш йўсини деб ҳам изоҳлаш мумкин эди.
Шаклий хусусиятларнинг етакчи эканига қарамай, бадиий услубни 
биргина шаклга боғлаб қўйишни унчалик тўғри ёндашув деб бўлмайди. 
Услуб баҳолаш имконини берадиган эстетик ҳодиса ўлароқ, ўзида ҳам 
шакл, ҳам мазмунга доир жиҳатларни мужассамлаштирган бўлади. Яъни 
бирор асарнинг ўз услубига эгалиги ўз-ўзидан бу бадиий яратиқнинг 
эстетик қиммати борлигини билдиради. Бундай асарда бадиий шаклнинг 
такомил даражаси салмоқдор эстетик мазмунни ифодалаб, ўқирманнинг 
онги ва туйғуларига таъсир кўрсатадиган мақомга етгани англашилади. 
Услуб тўғрисида миллий адабиёттанув илмида кўпдан буён гапирилиб 
келинсада, моҳиятан, Фитратнинг машҳур “Адабиёт қоидалари” асаридаги 
ёндашувдан узоққа борилгани йўқ. Жадидларнинг буюк намояндаси услуб 
тушунчасини шундай изоҳлайди: “