Бадиий таҳлил асослари

Бадиий услуб. 
Бадиий асарнинг моҳиятини англаш, унинг савиясини 
белгилашда бадиий услубнинг ўрни беқиёс. Чунки услубда юқори савияда 
яратилган бадиий асарга хос икки жиҳат: шакл ва мазмундаги
 бетакрорлик 
ва
такрорийлик
намоён бўлади. Услубдаги 
бетакрорлик
муайян асарнинг 
бошқа битикларга ўхшамаслигини таъминлаган шаклий-ифодавий омилни 
англатса, 
такрорийлик
айни 
ёзувчининг 
ижодий 
ўзгачалигини 
таъминлайдиган унсурлар тизимининг эстетик мазмунга мувофиқ тарзда 
жойлашиш қонуниятидаги қайтарилишлар мунтазамлигини билдиради. 
Бадиий услубга хос айни шу жиҳат муайян қонуниятни тақозо этади. 
Ҳолбуки, ҳар қандай қонуният ҳодисаларнинг такрорланиб туришидан 
юзага келади ва шуни талаб қилади. Айни вақтда, чинакам бадиий етук 
асарлар кўпинча мавжуд эстетик қонуниятларни инкор этароқ, уларга 
жиддий ўзгаришлар киритароқ дунёга келади. Бир-бирини бутунлай инкор 
этишга ўхшаб кетадиган ушбу ҳолат аслида масаланинг моҳиятини 
теранроқ англаш йўлини очади. Чунки ҳар қандай оригинал ва бетакрор 
санъат асаридаги барча эстетик унсурлар бошқача эмас, айнан шу йўсинда 
битилиши ва жойлаштирилиши услубнинг муайян ички қонуният асосида 
юзага келганини кўрсатади. 
Адабиётшуносликка доир кўпчилик илмий манбаларда услуб деганда, 
бадиий шаклнинг муайян бир мазмунни маълум оригинал йўсинда 
ифодалашга хизмат қиладиган унсурлар бирлиги тушунилиши кенг ёйилиб 
бормоқда
1
. Ҳатто, Нобел мукофотига сазовор бўлган перулик машҳур 
романнавис Марио Варгас Льоса “Ёш романнависга хат” асарида: “
Шаклни 
икки элемент ташкил этади. Мен услуб билан композицияни назарда 
тутаяпман. ...Услуб роман шаклини ташкил қилувчи бош омил бўлсада, 
у ягона эмас
”
2
,- деб ёзади. Услубга хос жиҳатлар, умуман, тўғри 
белгиланган юқоридаги ёндашувлардаги бир жиҳат кишида эътироз 
уйғотиши мумкин. Яъни бу таърифда услуб бадиий асарнинг фақат шаклига 
тегишли ҳодиса сифатида изоҳланади.
Л. И. Тимофеев, В. А. Ковалёв, В. Е. Хализев сингари олимлар эса 
услубнинг ўз ичига нафақат шаклга доир сиртқи жиҳатлар, балки бадиий 
яратиқнинг мавзу, ғоя, характерлар тасвири, тил сингари барча қирраларини 
бутунисича қамраб оладиган кўламдор тушунча эканини қайд этадилар
3
. 
Етук адабиёттанувчи олим проф. Д. Қуронов раҳбарлигида яратилган 
“Адабиётшунослик луғати”да дастлаб услуб асосан шаклга оид ҳодиса 
тарзида тушунтирилади: “