Бадиий таҳлил асослари

Матннинг 
лаззат 
бериши 
кераклиги 
бу 
ҳар 
қандай 
тадқиқотчилик 
мажбуриятидан қатъи назар унутилмаслиги зарур бўлган муҳим 
қонундир
”
2
,- тарзидаги тўхтамида ҳам масаланинг шу жиҳати кўзда 
тутилган. Улуғ ўзбек олими Абдурауф Фитрат бундан юз йилча олдин: 
1
Гассет-и-Хосе Ортега. Дегуманизация искусства. В книге “Современная книга по эстетике. 
Антология". –Москва.“Иностр. лит”., 1957. с. 451.
2
БартР. Семиотика, Поэтика (Избранные работы). –Москва. “Художественная литература”, 1991. С. 
428.

---

27 
Шеърда кишиларнинг қонини қайнатғучи, сингирларини
1
 ўйнатғучи, 
миясини титраткучи, сезгусини қўзғатгучи бир куч, маънавий бир куч 
бор. Бундай кучи бўлмаган сўз вазн ва қофияси бўлсун шеър бўла 
олмайди
”
2
,- деб ёзганида бадиий адабиёт елкасидаги ана шу юк борлигини 
ҳам кўзда тутганди. 
Яна бир жиҳат ҳам борки, санъат ва адабиётда кўпинча ирреал дунё 
яратиш, ҳаётда мавжуд бўлмаган кўкжияк (уфқ)ларни кўрсатиш истаги 
етакчилик қилади. Бунга эришиш учун мавжуд реаллик инкор этилиб, 
ижодкор ва унинг яратиғи ҳаёт ҳақиқатидан баландроқ кўтарилиши керак 
бўлади. Демак, санъаткор ўз яратиғида ҳаёт ва одамлар турмушидаги 
жиддият ҳамда реаллик нуқталарига мувофиқлик жиҳатларига унчалар 
аҳамият бермаслиги мумкин. Кўринадики, бадиий асарнинг таҳлилини 
амалга оширишда ҳар қандай кўркам яратиқнинг замирида завқлантириш-
ҳедонистик функцияси борлиги ва текширилаётган асарда шу вазифа 
қанчалик муваффақият билан амалга оширилганига эътибор қаратиш 
тадқиқотнинг аниқ, чуқур, асосли бўлишига олиб келади. 
Бирор бадиий асарнинг эстетик қимматини илмий тайин этишда 
адабиётнинг