Бадиий таҳлил асослари

Адабиёт одамни 
қутқаради деган гапни фақат инсонда болаликни уйғотиб, уни ҳаётнинг 
жиддийлигидан қутқаради, деган маънода қўллаш мумкин
”
1
,- деган 
фикри бадиий адабиётнинг завқланиш ҳамда ҳордиқ чиқариш хусусиятини 
акс эттириши жиҳатидан катта аҳамиятга эгадир.
Ҳар бир киши ўзининг эндигина бадиий асар ўқий бошлаган вақтидаги 
ҳолатини ёдига туширса, адабиётнинг завқлантириш-ҳедонистик миссияси 
ўқирманчилик амалиётининг илк босқичида энг муҳим функция саналиши 
мутлақо асосли ва табиий эканига иқрор бўлади. Ўқирманларнинг 
сезимларига таъсир кўрсатиб, кўнглини юмшатиб, уларни ижодкор ёхуд 
қаҳрамонларга туйғудош қила билган асаргина ўқилади ва муносабат 
уйғотади. Бадиий асарда ўқирман шахсиятининг парчаси намоён бўлсагина 
уни ўзига жалб қила олади. Демак, шахсиятга дахл қилган бадиий асар 
ўзининг завқлантириш-ҳедонистик вазифасини бажарган бўлади. Албатта, 
бадиий асарни юксак даражада идрок этиш ва теран таҳлил қилиш 
талабларидан келиб чиқилса, адабиётнинг ушбу вазифаси унчалик салмоқли 
кўринмаслиги мумкин. Лекин бадиий асардан айнан завқлантиришни 
кутадиган ўқирманлар миқдор жиҳатидан уни чуқур таҳлил қиладиганларга 
қараганда солиштириб бўлмайдиган даражада кўп экани ҳам ҳақиқатдирки, 
бундан кўз юмиб бўлмайди. Бадиий таҳлилни кучайтириш орқали савияси 
баланд ўқирманлар сонини кўпайтириш ҳар қандай миллат ойдинлари 
олдида турган муҳим вазифа саналади. 
Оғзаки ижоднинг деярли барча тури тингловчиларга роҳат бериш, 
уларни қизиқтириш, завқлантириш ва лаззатлантиришга қаратилиб 
келингани, ёзма адабиётда ҳам истеъмолчида асосан ҳедонистик ҳолат 
юзага келтиришга хизмат қиладиган чистон, луғз, муаммо, таърих, 
мувашшаҳ, китобат сингари жанр ва санъатлар мавжуд бўлгани, 
постмодернистик йўналишдаги битикларда кўнгил очишга хизмат 
қиладиган унсурларнинг тобора кўпайиб бораётгани завқлантириш-
ҳедонистик функция адабиётда ҳамма даврларда ҳам катта ўрин тутиб 
келишидан далолатдир.
Ижодкорларнинг ўз асарларини имкон қадар қизиқарли ва ўқишли 
қилиб ёзишга уринишлари ҳам айнан шу вазифа талаби натижасидир. Чунки 
ўқирманда ҳамиша ўзига завқ бермайдиган асарни ўқимаслик ихтиёри бор. 
Структурализм поэтикасининг назариётчиси Ролан Бартнинг: “