Бадиий таҳлил асослари

Суярман, куярман, 
бошимга Етар ишқ, мен сенга етмасман
” шаклидаги умидсиз тўхтам 
сабаби англаб етилади. Кутилмаган изланишларга бой ўзбек адабиётида ҳам 
зидлик маъноси бутун бир асарнинг бошидан охирига қадар бу қадар 
изчиллик билан ва сездирмай ифода этилган шеърлар жуда кам учрайдики, 
бу ҳол Фахриёр поэзияси бетакрорлигидан белгидир. 

---

265 
“Осмон яратганнинг...” сўзлари билан бошланадиган шеърда шоирнинг 
ҳаёт тартиботи, Яратганнинг интизом ва адолати ҳақидаги фалсафий ўйлари 
ўзига хос йўсинда ифода этилган. Шеърнинг биринчи ва иккинчи 
бандларида Аллоҳнинг қудрати, унинг одамзотга қилган чексиз 
марҳаматлар тизими тасвир эътилади. Шоир ўқувчини шеърдан келиб 
чиқиши мумкин бўлган кутилмаган маънога Яратганнинг иродаси 
натижаларини холис тасвирлаш йўли билан киши билмас тарзда тайёрлаб 
боради. Одамга берилган неъматлар орасида шеърнинг учинчи бандидаги: 
“
Кўнгилга доғ берди, дийдаларга - ёш
” мисраси мазмунини чақиш, “ёш” ва 
“доғ” тафсиллари нима эканини ўйлаш ўқирманни ташқи ҳайрат оламидан 
ички дардкашлик очунига олиб киради.
Шеърнинг “
Куймоққа дил берди, cуймоққа - аёл. Чўкмоққа тиз 
берди, эгмоқ учун – бош
” сатрлари замиридаги теран маъноларни юзага 
чиқаришга уриниш шеърхонга кутилмаган ҳаётий ва бадиий ҳақиқатларни 
кашф қилиш имконини беради. “
Жон берди аёлга этгудай нисор, Уни деб 
ёнмоққа - шам каби ҳаёт
” мисраларида эр кишига тегишли қандай юксак 
туйғулар куйланаётганини англаш ўқирман сезимларини нозиклаштириб, 
шахсияти юксалишига туртки беради. Шоир Яратган томонидан инъом 
қилинган нарсаларда фақат кўнгил ва севгига доир олий неъматларнигина 
кўради. У ўз борлиғини ёлғиз ишқ оғушида, муҳаббат қучоғидагина 
тасаввур этади. Шоир кучли руҳий зарбани шеърнинг сўнгида беради: 
“