Бадиий таҳлил асослари

Яралмай қолгани биргина висол
”,- дейди угўё бамайлихотир, жўнгина. 
Демак, ошиқ чин висол қиёматда эканига кўникмоғи лозим бўлади. Аммо бу 
ҳолат унинг севгиси даражасини бир мисқолга бўлсин пасайтирмайди. 
Ишқдан натижа кутиш таъмага ўхшаб қолади ва шоир чоғдошимизнинг 
қутулиш ҳам, воз кечиб кетиш ҳам мумкин бўлмаган севги домидаги нозик 
туйғулари, ингичка сезимларини таъсирли ифода этади.
Фахриёрнинг “Сенсизлик” туркумига кирувчи шеърлардан биридаги 
“
Сочларингда адашди сўзлар. Не сўз эди, қорайди туйқус, Сочларингга 
қўшилиб куйди
” мисралари маъносини англаш сўзнинг ифода 
имкониятларини очиш нуқтаи назаридан катта самара беради. 
Маъшуқанинг сочи қора экани маълум. Унга айтилган сўз асли қора эмасди, 
лекин туйқус қорайиб кетди. Демак, унга ошиқнинг истагига терс мазмун 
жойланган. Куймоқ янада қораймоқдир. Сўзнинг қоралиги сочнинг 
қоралигига қўшилиб кетди ва уни кучайтирди. Бундан келиб чиқадиган 
бадиий маънони топиш учун астойдил ўйланмоқ даркор. Эҳтимол, бу маъно 
“
Не қисматки, сўз ва соч уйқаш
” мисраси замиридадир. Унда ё 
хусусиятига ва ёки вазифасига кўра “соч”га уйқаш бўлган “сўз” ҳақида 
ўйлаш шеърхонни истеъмолчидан ижодкорга айлантиради. Шоир кўзда 
тутаётган уйқашлик “қора соч”га “сўздан қоч” каби шаклдамикин ёхуд 
“бахти қора” сингари моҳиятда? Шеърдаги: “
Не бахт, мени ҳижронинг 
суйди
?
” мисраси ошиқ учун топиш ёки йўқотишнинг ифодаси эканини 
аниқлаш ва қаҳрамоннинг чиндан ҳам бахтли ёхуд бахтсизлиги тўғрисида 
мулоҳаза юритиш ўқирмантуйғуларини ўстиради. Бу сатрларни ҳар ким 
ўзича изоҳлайдики, модерн шеърнинг ўзига хослиги ҳам уни туйишнинг 

---

266 
турфалигида кўринади. 
Шеърдаги “
Юрак кетди, қолавердим мен
” ифодаси замиридаги улкан 
ғамни тушуниш ўқирманни маънавий-эстетик жиҳатдан юксалтириши, 
шубҳасиз. Бундай шеърхон “