Бадиий таҳлил асослари

Қисмат бўлди кўзлар 
қароси
” сатри орқали “менинг қисматим сенинг кўзингдай қора бўлди” 
тарзидаги ҳасрат билан бирга ёр кўзининг қоралигига ҳам нозик ишора бор. 
Лекин бу – муҳими эмас. Негаки, мисрада ҳали оқибат ҳақидаги 
ахборотгина айтилган. Сабабнинг кутилмаган сеҳрли ифодаси “
Қошлар аро 
айрилиқ яшар
” сатрида бўлиб, у: “Бизнинг қисматимизда абадий айрилиқ 
бор, икки қош бир-бирига қўшилолмагани сингари биз ҳам мангу айрилиққа 
маҳкуммиз” йўсинидаги андуҳни акс эттиради. 
Фахриёрнинг “Бўғзимдан сирқирар товуш – қон” қатори билан 
бошланадиган шеърида ишқ йўлида юраги лахта қонга айланган ошиқ 
изтироблари акс этган. Шоир шеърда туйғуларнинг шунчаки тасвирини 
бермайди. Бунинг учун ҳам у илкинчи мисрадаёқ ўз ҳолатини фавқулодда 
йўсинда ифодалайди. Бундай муқаддима ўқувчини беихтиёр ҳушёр 
торттириб, товушнинг қонлиги, овознинг “ҳирқираш” ўрнига “сирқираш”и 
сабаби ҳақида ўйлашга мажбур этади. Шеърда шунчаки ахборот йўқ, унда 
дардли юрак зарблари акс этган. Ишққа мубталолик сабаб ошиқ 
вужудининг барча мучалари юракка айланган. Ҳижрон азоби бу 
юракнизардобу қонга тўлдирган. Маълумки, тўлиб кетган юрак 
туғёнлариташқарига чиқмоқ истайди. Йўл эса битта – бўғиз орқали. Шу 
сабаб бўғиздан товуш эмас қон чиқади ва у худди юрак каби “сирқирайди”. 
Чигал руҳий ҳолатнинг бундай инжа тасвири ўқирманни мушоҳадага 
чорлайди. 
Шеърдаги: “
Гул менинг энг сўнгги сўзимдир
” тасвири замиридаги 
маънони изоҳлаш ўқувчи бадиий заковатини оширади. Маълумки, гул фақат 
чечакнигина эмас, рамзий маънода ёрни ҳам англатади. Демак, ошиқнинг 
бўғзидан чиқадиган сўнгги сўзи ҳам “ёр” бўлади. Шоир шеърнинг иккинчи 
бандида: “
Юрагим товондир – ёрилар
”,- деб нола қилса, сўнгги бандда ўз 
иродасини: “
Юрагим товондир – тўлайман
” тарзида ифода этган. 
Шаклдош сўзларнинг кўзбойлағич каби усталик билан ўйнатилиши 
натижасида шоир яратган бадиий эффект шеърхонни лол қолдиради. Бунинг 
учун ўқирман “товон” сўзининг икки маъноси борлигини билишдан 
ташқари, маъшуқа ситами туфайли юраги товондай ёрилган ҳамда ҳар 
дақиқада ишқи учун юраги билан товон тўлашга шай ошиқ ҳолатини 
туйиши ҳам керак бўлади. Шундагина шеърдаги: “