Бадиий таҳлил асослари

ноуйғун уйғунлик
ёки 
келишимсиз гўзаллик
тушунчасини юзага келтиради. Бу тушунча 
ўтмиш адабиётларда бир қадар ёйилган шакли, кўриниши хунук бўлсада, 
моҳияти гўзал бўлган образлар эмас. Қадриятлар синкретизми 
постмодернизмга санъат яратиқларида яхшилик билан ёмонлик, ҳалоллик 
билан ҳаромлик, адолат билан адолатсизлик ўртасидаги қарама-қаршиликни 
пайқалмайдиган ҳолатда тасвирлаш имконини беради. Чунончи, ўзи 
ёқтирмаган одамни ўлдирган, банкни усталик билан ўмарган, рақибини 
маҳорат билан чув туширган тимсоллар истеъмолчида ёқимли таассурот 
қолдирадиган йўсинда тасвирланадики, буни “келишимсиз гўзаллик”дан 
бошқа йўсинда номлаш қийин. Постмодернизмда эзгулик билан ёвузлик 
қарама-қарши қўйилмай, улар ўзаро ажралмас уйғунлик саналади, 
универсал кўпўлчамлилик, яъни ҳар қандай нарса-ҳодисага турли 
ракурслардан туриб турлича баҳо бериш мумкинлиги ҳаётнинг 
тўқималаригача сингиб кетган табиий ҳолат ҳисобланади.
Постмодернизм объектив борлиқни ҳаққоний акс эттиришдан кўра 
видеоклип, компьютер ўйини, аттракцион сингари иккиламчи, сунъий 

---

275 
реалликлардан фойдаланган ҳолда уни эстетик моделлаштиришга кўпроқ 
диққат қаратади. “Иккиламчи реаллик” билан ишлаш тамойили санъатнинг 
адабиёт, мусиқа, балет, театр сингари ўта жиддий тармоқларини ҳам ўз 
домига тортади. Иккиламчи реалликнинг чексиз техник имкониятларига 
таянган постмодерн эстетика яратувчиликни одамнинг субъект сифатида 
мавжудлигининг асосий белгиси деб ҳисоблайди. Шу ўринда бу жиҳат 
санъатдаги шартлиликка ўхшаш ҳодиса эмасми деган иштибоҳ пайдо 
бўлиши мумкин. Шартлилик, шундай экани санъаткор, ўқирман ҳамда 
томошачи томонидан шартли равишда қабул қилинган ҳолатни англатади. 
Иккиламчи реаллик эса техник воситалар ёрдамида йўқ нарсани бордай 
қилиб кўрсата олишни билдирадиган тушунчадир. Иккиламчи реалликни 
асл реалликдан устун қўйганидан постмодерн тафаккур агар Худо олам ва 
одамни яратган бўлса, одам Худони ҳам қўшган ҳолда бутун оламни а) 
эртак йўсинида