Бадиий таҳлил асослари

Илмий шакл бадиий образни тўла қамраб ололмайди, ундаги маънолар 
серқатламлигини тўла илғай билмайди, образ уйғотган таассуротни 
қўзғай олмайди. Агар шуларни қилиш мумкин бўлганда, санъатнинг 
кераги бўлмай қоларди. Бошқа томондан, агар бадиий образни илмий 
шаклда ифода этиш мутлақо мумкин бўлмаганда, санъат тўғрисидаги 
фан дунёга келмаган ҳам бўларди. Бадиий образни мантиқий 
тушунчаларга айлантириш мумкин эмас, аммо уни мантиқий 

---

216 
тушунчалар тилига ағдариш мумкин
”
1
,- дейди. Чиндан ҳам ўхшашлик, 
мувофиқлик – бир хиллик дегани эмас. Илмий интерпретациядан бадиий 
бутунликни унинг ҳиссий тўйинтирилганлиги, бадиий таъсирчанлиги, ўзига 
хос ишонтириш қуввати каби жиҳатларини тўлиқ сақлаган ҳолда англашни 
талаб этиш ўхшашликни эмас, балки бир хилликни талаб қилишдир. Икки 
мустақил ҳодисани бир хиллаштириш истаги амалга ошуви мумкин 
бўлмаган юмушдир.
Аслида бирор бадиий асарни унинг асл мазмунига мувофиқ илмий 
талқин қилиш интерпретация муаммолари занжирининг биринчи 
ҳалқасидир, холос. Бу муаммоларнинг энг ўткири ва асосийси бадиий 
асарни 
ҳар 
хил 
талқин 
қилиш 
масаласидир. 
Ушбу 
муаммо 
интерпретацияларнинг кўп ва хилма-хиллиги ҳамда шунга мувофиқ талқин 
сифатининг турфалигидан келиб чиқади. Айни бир адабий асарнинг турли, 
ҳатто, бир-бирини инкор этадиган даражадаги турфа бир неча 
интерпретацияси юзага келса, табиий равишда буларнинг қайси бири тўғри 
талқин деган масала кўтарилади. Муаммога янада кенгроқ қараладиган 
бўлса, “Битта бадиий асарнинг нечтагача ҳар хил, аммо ҳар ҳолда, мазмунга 
мувофиқ талқини бўлиши мумкин ва бу талқинларнинг ўзаро нисбаталари 
қандай бўлади?” деган савол туғилади. У ёки бу интерпретациянинг бадиий 
асар мазмун-моҳиятига адекват ёки мос эмаслигини қай йўсинда аниқлаш ва 
исботлаш мумкин? Мумкин бўладими ўзи?
Поэтика назариясининг улкан билимдони А. А. Потебня ушбу 
чигалликни кўзда тутиб ёзади: “