B. T. Toshmuhamedov

Majmua tahlil usuli. 
Bu usul kesimdagi ham m a organik 
q old iq larnin g ta rq a lish i, bir m ajm u an in g ikkinchisi bilan 
almashinishi va ajratilgan majmuani kesimdan kesimga qarab 
kuzatishlarga asoslanadi. Toshqotgan qoldiqlar tarqalishini kesim 
yonida chiziqli intervallarda ko‘rsatish ko‘rgazmali bo‘ladi.
Litologik bir xil qatlamlarda beshta paleontologik majmua birin- 
ketin almashinadi. Unda interval chegarasidan o'tmamaydiganlari,
98

---

m a’lum bir vaqtgacha yashaganlari, interval oxirida yo‘qoladigan, 
paydo bo'ladigan va o4ib boruvchi shakllari ajratiladi. Ajratilgan 
m ajm u alar tu rg 'u n lig i b ir q a n ch a kesim larda te k sh irila d i. 
Majmualar o'ziga xos turlari bilan nomlanadi.
Mazkur usul fauna yoki flora almashinishidagi tabiiy chega- 
ralarni belgilaydi. Bu usulni qoMlaganda kesim larning fatsial 
xususiyatlarini ham tahlil qilish kerak.
Evolyutsiya (filogenetik) usuli. 
Bunda m a’lum vaqt mobaynida 
o rganizm larning q o n d o sh lik alm ash in ish i, y a ’ni filogenezi 
aniqlanadi. U rivojlanish jarayonlariga asoslanadi.
Rivojlanish usulining asoschisi rus olimi V.O.Kovalevskiydir. 
C h.D arvin ta ’lim otining davom chisi V.O.Kovalevskiy halok 
bo‘lgan organizmlarni Yeryuzidagi organik dunyoning evolyutsion 
rivojlanishining um um iy zanjiridagi bir halqasi deb tushuntiradi. 
Rivojlanish jarayonida o ‘simliklar, hayvonlar uzluksiz xilma-xil 
b o ‘lib rivojlana bo rad i; m uhitga m oslashish u c h u n to b o ra 
takomillashib, ularning tuzilishi murakkablasha boradi. Avlodlar 
ajdodlariga qaraganda progressivroq tuzilgan b o ‘ladi, shuning 
uchun ularning qoldiqlari yoshroq qatlam larda uchraydi. Bu 
usulda organizm larning nasl-nasab tarixini (shajara) aniqlash 
asosiy masala hisoblanadi. Filogenetik usulni q o ‘llash uchun 
guruhlarning qarindoshlik filogenezini aniqlash kerak, ya’ni ushbu 
organizmlar qachon paydo boMgan, qancha vaqt yashagan, avlodi 
va ajdodi kim boMgan, qanday rivojlangan. Masalan, paleozoy va 
m ezo zo y y o tq iz iq la rin i a jra tish asosiga a m m o n o id e y a la r 
rivojlanishining yirik bosqichlari qo‘yilgan (goniatitlar-devon-perm, 
sera-titlar-perm -trias, am m onitlar-yura-bo‘r).
Paleontologik solnomalarning to ‘la emasligidan kelib chiqqan 
murakkabliklar usulning asosiy kamchiliklari hisoblanadi. Bu usul 
p aleo n to lo g -m u tax assisd an yuqori m alakani va q u n t bilan 
tadqiqotni talab etadi.