B. T. Toshmuhamedov

Abissal fatsiya
Abissal hudud okean havzalarini m arkaziy qism ini egallaydi. 
U ning chuqurligi 2000-3000 m etrdan chuqurroqdir.
Bu hududga chuqur suv cho'km alarini va yorug'lik bo'lm agan, 
past harorat, suvni harakatlanm aslik m uhiti, bo'lakli m ateriallarni 
chuqurlikka olib kelinm asligi sh aro itid a hosil b o 'lish i xosdir. 
B enton org an izm lar am aliy jih a td a n yo 'qd ir. Suvning yuqori 
qism ida yashagan plankton organizm lar dengiz tubiga tushib 
to 'p lan ad i. Suv havzasini 4000-5000 m etrgacha b o 'lg an chuqur- 
ligida kremniyli va karbonatli illar to 'p lan ad i, chuqurroq qism da 
qizil ch u q ur suv gillari hosil bo'ladi. U lar gidroslyuda, xlorit,
296

---

m o ntm orillonit zarrachalari (0,001m m ), tem irni gidrooksiddan 
ta s h k il to p g a n , b u y e r d a y a n a te m ir n i v a m a r g a n e c n i 
kokretsiyalarini hosil bo'lishi xos. Abissal h ud ud da vulqonizm ni 
harakatlanish zonasida sham ol bilan olib kelingan vulqon ko'llarini 
zarrachalari to 'p lan ish i m um kin. Bu hududga yetib keladigan 
m ateriallarning m iqdori ju d a oz bo'lgani u ch u n ch o 'k in d ilarn i 
hosil b o 'lish tezligi ju d a sekindir. Abissal h u d u d d a 1000 yil 
davom ida 1mm atrofida c h o 'k m a hosil bo'ladi.
Abissal hududga tem ir va m arganetsning konkresiyalarining 
to'plam larin i borligi hosdir.
3 .8 . C h o‘kindi to g ‘ jinslari
C h o'k indi jinslarga a w a l hosil bo'lgan tog' jinslarining yer 
yuzasida quyi haro rat va past bosim natijasida yem irilishidan hosil 
b o 'l g a n j i n s l a r k ir a d i. S h u n in g d e k , v u lq o n n i n g q a t tiq
m ahsulotlaridan hosil bo 'lgan piroklast jin slar (vulqon ko'llari, 
toshlari, bom balari) c h o 'k in d ilarn in g alohida guruhini tashkil 
qiladi. U lar litosferaning ustki qism ida okean, dengiz, k o'l, daryo, 
botqoqlik tublarida va chuqurlikda turli m inerallarning ekzogen 
sharoitda to 'p lan ish id an hosil b o 'lad i.
C h o 'k in d i tog ' jinslarining tarkibi ilgari hosil b o'lgan m ineral 
va m a g m atik , c h o 'k in d i, m e tam o rflash g an to g ' jin sla rin in g
yem irilishidan hosil bo'lgan m ineral va jins bo'laklaridan, organik 
m oddalarning (hayvon va o'sim lik) qoldiqlaridan va kimyoviy yo'l 
bilan hosil bo 'lg an m odd alarn ing to 'p lan ish id an hosil b o 'lg an
ch o 'k in d ilard an iborat.
C h o'kind i jinslarning um um iy ta ’rifini M .S. Shvedov quyida- 
gicha keltiradi: «C ho'kindi jinslar organizm larning hayot faoliyati- 
dan hosil bo'ladigan va havo h am da suvdagi h a r qanday m ateriallar 
m u h itid a n c h o 'k ib tu s h a d ig a n , s h u n d a h a m h a m is h a Y er 
yuzasidagi bosim va h aro rat ta ’sirida vujudga keladigan jinslardir.
C h o'k indi tog' jinslari m agm atik jinslarga qaraganda litosfera­
ning oz qism ini, y a ’ni atigi 5% tashkil qilsada, Y er yuzasining 
75% m aydonini qoplab yotibdi.