B. T. Toshmuhamedov

M uhim omillardan biri nurash jarayonidir. 
C h o 'k in d ilarn i
297

---

hosil b o 'lish i ju d a uzo q vaqt davom etad i. A w a l c h o 'k is h
m ateriallari hosil bo'ladi. Ilgari paydo bo'lgan tog' jinslari havo, 
suv va m u z la rn in g t a ’s irid a , h a ro ra tn in g o 'z g a r is h id a n va 
organizm larning hayot jarayoni natijasida yemiriladi. Q attiq jinslar 
m ayda bo'laklarga parchalanib ketadilar. Q olganlari esa eriydi. 
Bularning ham m asi ch o 'k ish m ateriallaridir. Q ism an ular o 'z
o'rinlarida qoladilar, kattagina qismi esa suv, sham ol, m uz, og'irlik 
kuchi t a ’sirida olib ketiladi. U larni olib ketish kuchi, y a ’ni tezligi 
kam ayishi yoki yo'qolishi natijasida yem irilgan jin slar ushlanib 
qoladi. S hunday qilib suvga to'yingan ch o 'k in d i hosil bo'ladi. 
Vaqt o'tishi bilan suv asta-sekin cho'kindidan yo'qoladi, cho'kindi- 
ning tuzilishi va m ineral tarkibi o'zgarib, buning oqibatida tog' 
jinsi hosil bo'ladi. Demak, cho'kindi jinslar qadim da paydo bo'lgan 
jin s la r n in g ta b iiy va k im y o v iy n u r a s h id a n h o s il b o 'lg a n
m ahsulotdir. C ho'kindi tog' jinslari faqatgina quruqliknigina emas, 
balki okean va dengiz tubini ham qoplab yotibdi.
C ho'kindi jinslarni hosil bo'lish sharoiti va uning to'planishiga 
yordam beradigan om illarga qarab quyidagi genetik guruhlarga 
ajratish m um kin:
a) o 'z o 'rn id a qolgan qoldiq;
b) k o 'ch kilar yotqiziqlar;
d) erigan m o dd a ko'rinishida;
e) siniq qattiq b o 'lak lar k o 'rin ish id a; O rg anizm lar hayot 
faoliyati natijasida hosil bo'lgan yotqiziqlar.
X ilm a xil kimyoviy reaksiyalar yo'li bilan hosil bo'lganlar 
(orgonogen jinslar), (suspenziya, kolloid va asl eritm alar).
A jratilgan gu ru h lar eng so'nggi tu r b o 'lib , tu rlicha oraliq 
vositalar bilan o 'z a ro bog'liqdir.