B. S. Usmanov konservalash texnologiyasi asoslari

Hayvon to„qimasining tavsifi 
Barcha ko‗p hujayrali organizmlarda bir xil vazifani bajaruvchi va bir-
biriga o‗xshash hujayralar sistemasi bo‗lib, uni 
to‘qima
deb ataladi. To‗qima
tushunchasini birinchi bo‗lib fanga 1671 yilda ingliz olimi N.Gryu kiritgan.
Hozirgi zamonda bir xil vazifani bajaruvchi va bir biriga o‗xshash hujayralar 
sistemasiga 
to‘qima
deb ataladi. Hujayralar to‗qimalarga turli xil mexanizmlar 
vositasi bilan birlashadilar. Shulardan biri biriktiruvchi mexanizm bo‗lib, 
hujayralar adgeziya retseptorlari (adgezinlar) yordamida organik molekulalar
(fibrilyar oqsillar) hamda polisaxaridlar tarkibiga kiruvchi ligandalardan tashkil
topgan hujayra tashqarisidagi matriksiga birlashishlari mumkin. Hujayra 
tashqarisidagi asosiy oqsil moddasi bu kollagen. Bu modda ko‗pincha teri, paylar, 
tog‗aylar, qon tomirlari va ichki organlarda ko‗p bo‗ladi. Kollagen uch zanjirli 
spiral tuzilishga ega. Bu zanjirlar bir-birlari bilan adgezin birikmasi yordamida 

---

29 
yoki hujayralarga matrikslar bilan bog‗langan. Biriktiruvchi mexanizmdan tashqari 
hujayra va to‗qimalarni birlashtirib turuvchi kommunikatsion mexanizmlar bor.
Ana shulardan biri hujayra poralari (teshiklari) o‗tib turadigan plazmatik 
membranalardir. Bular orqali hujayralar tsitoplazmalari birlashib to‗qimalarni hosil 
qilishadilar. Nerv hujayralarida esa bir hujayradan ikkinchi hujayraga elektrik va 
kimyoviy signallarni o‗tkazuvchi sinapslari mavjud.
Hayvonlarda to‗qimalar embriogenez natijasida embrion varaqachalarining 
ekzoderma, endoderma, mezoderma qavatlari hujayralarining bo‗linishidan hosil 
bo‗ladi. Har xil to‗qimalar birlashib organlarni hosil qiladi. Ichki organlar
ko‗pincha hayvonlarga xos bo‗lib, o‗simliklarda esa bo‗lmaydi. Hayvon 
organizmlarida organlar yirikroq funksional birlikka sistemaga birlashgan bo‗ladi. 
Ana shunday sistemalarga ovqat hazm qilish sistemasi (oshqozon osti bezi, jigar, 
meda, 12 barmoq ichak, ingichka ichaklar va b.q.), yurak tomir sistemasi
(yurak, qon tomirlari) va boshqa shu kabi sistemalar kiradi. Ba‘zi to‗qima
hujayralari bir xilda tuzilgan bo‗lsa, masalan o‗simliklardagi parenxima, 
kollenxima, po‗stloq to‗qimalari, hayvonlardagi yassi epiteliya to‗qimalari,
ikkinchi bir xil to‗qimalarni hosil qiluvchi hujayralar har xil tipda tuzilgan
bo‗lishi mumkin. Masalan, o‗simliklardagi floema va ksilema to‗qimalari 
hayvonlardagi g‗ovak birlashtiruvchi to‗qimalar. Inson va hayvonlarda tashqi 
tuzilishi va qonunlariga ko‗ra 5 xil tipdagi to‗qimalar mavjud: epiteliya, 
biriktiruvchi, muskul, nerv to‗qimalari hamda qon va limfalar.