B. S. Usmanov konservalash texnologiyasi asoslari

Qovun qoqi tayyorlash
. Qovun asosiy poliz mahsulotlaridan biri 
hisoblanadi. U faqat etilgan paytda iste‘mol qilinadigan qiymatli bo‗lib qolmay, 
balki qayta ishlangandan keyin ham o‗zini xushta‘mligini yo‗qotmaydi. Qovun 
tarkibida glyukoza, fruktoza va saxaroza kabi qand birikmalari hamda ko‗p 
miqdorda kletchatka, gemiöellyuloza, pektin va boshqa moddalar mavjud. Qovun 
urug‗i ekishdan tashqari, undan yog‗ olishda, po‗stlog‗i chorva uchun em sifatida 
ishlatiladi. O‗zbekiston urug‗chilik xo‗jaliklarida qovun urug‗i olish uchun har yili 
15-20 ming tonna mahsulot sarflanadi. Bunday miqdordagi qovunni qayta ishlash 
natijasida 1000 tonnadan ortiq qoqi olish mumkin. Bu esa xo‗jaliklarning 
qo‗shimcha daromad olishiga imkon beradi. Qovunni oftobda, oddiy usulda 
quritish uchun maydoncha, stol, pichoq, padnis, xodacha, reyka, kanop ip va 
zanglamaydigan simlar bo‗lishi zarur. Quritish maydonchasi atrofi ochiq, quyosh 
yaxshi tushadigan va serqatnov yo‗llardan uzoqroq bo‗lishi shart. Qovun quritish 
maxsus jihozlangan ilgaklarda amalga oshiriladi. Buning uchun balandligi 170 sm 
bo‗lgan diametri 6x6 sm reykalardan dastgohlar yasaladi. Bu reykalarning har ikki 
tomoniga uchburchak asosli kengligi bir metr tirgovuchlar osiladi. Uchburchak 

---

117 
shaklidagi 
tirgovuchlar 
2,5 
metr 
oralig‗i 
o‗rnatilib, reykalar bilan 
mustahkamlanadi. Har ikki tomonidan 4-5 qator qilib, 35-40 sm oraliqda sim yoki 
eshilgan kanop tortiladi. Bir tonna mahsulotni quritish uchun mavsumda (4 marta 
quritilganda) 9 ta dastgoh, yasash uchun 1,1 kub. metr yog‗och sarflanadi. 
Dastgohlarni yig‗ma shaklida ham yasash mumkin. Qovun quritish paytida 
quyidagilarga e‘tibor berish kerak: quritish maydonchasini doimo ozoda holda 
ushlash kerak; stol va navlarni tozaligini nazorat qilish, zarurat tug‗ilganda ularni 
ishqorli eritma bilan artib turish; ishchilar qovunni qirqish, simlarga osish va 
barcha ish jarayonlarida ehtiyot choralariga amal qilish yuzasidan instruktaj 
o‗tkazish; xom ashyoni qayta ishlaydigan va quritilgan tayyor mahsulotni 
saqlaydigan omborlarni uy hayvonlari, kemiruvchi va hasha-rotlardan muhofaza 
qilish tadbirlarini ko‗rish; qovun quritishdan oldin barcha zarur asbob-uskunalar 
bilan to‗liq jihozlanishi va ular ishga yaroqli holda bo‗lishi shart. Qovun qoqi 
tayyorlashda pishib etilgan va kasallanmagan qovunning barcha nav mevalari 
yaroqli hisoblanadi. Biroq etining zichlik darajasiga qarab, uni qirqish va 
quritishning turli usulini tanlash tavsiya etiladi. Eti zich bo‗lgan «Ichqizil», «Oq 
urug‗», «Ko‗kcha», «Gulobi», «To‗q sariq» va boshqa navlarni oddiy usulda 
ilmoqlarda quritish mumkin. YUmshoq etli «Bosvoldi», «Toshloqi», «Gurbek» 
nav mevalarini qirqib, osish paytida eti uzilib ketadi, shuning uchun ular 
tozalangandan keyin qirqilib, so‗kchaklarga yoyilgan holda 2-3 kun davomida 
dastlab quritish, so‗ngra yaxshi qurib yetilishi uchun simlarga osib qo‗yiladi. Ob-
havo sharoiti va qirqilgan qovun bo‗laklari qalinligiga qarab quritish muddati 6-12 
kungacha davom etadi. Butun, sog‗lom qovunlar ajratib olinib, ular yuviladi yoki 
ho‗l latta bilan artiladi. Undan keyin teng ikki bo‗lakka bo‗linib, urug‗i olinadi. 
Kesilgan pallalar tilimlarga bo‗linib, qalinligi 3-4 sm bo‗ladi va po‗sti tozalanib, 
bir juft qilib quritish uchun osib qo‗yiladi. Qovunni eti qarsildoq navlari 
(«Ko‗kcha», «Ich-qizil») tilib osish paytida uzilib ketishi bois ularni avval 
so‗kchaklarga yoygan holda quritib, so‗litiladi, yumshagandan so‗ng reykalardan 
foydalanish mumkin. Quritilgan tayyor mahsulotni chiqish miqdori turli navlarda 

---

118 
har xil bo‗lib, qovun tarkibidagi qand miqdori, urug‗ga, qovun po‗stining qalinligi 
va etining chiqishiga qarab aniqlanadi. Qovunning mexanik usulda tekshirish 
chog‗ining tarkibiy qismlari turlicha ekanligi aniqlandi. Shuning uchun qovunni 
tilib quritish paytida har xil navlardan turli miqdorda qoqi olinadi. «Ko‗kcha», 
«Bosvoldi» va «Gurbek» navlaridan 4,5-5,4 foiz qoqi olinadi. Boshqa nav 
mevalaridan esa 7,5-10,7 foiz mahsulot tayyorlanadi. Bir tonna qovun qoqi olish 
uchun 11,7-15,2 tonna xom ashyo sarflanadi.
Quritilgan mahsulotning tayyorligi kesilgan qovun bo‗laklarining holatiga 
qarab aniqlanadi. Qoqi egiluvchan, kaftda qisilganda, undan shira oqmasligi va 
tarkibidagi namlik 20 foizdan ortiq bo‗lmasligi shart. Shuningdek, xom ashyoni 
quritish maydoniga navlarga ajratilgan holda keltirilishi kerak. Bu ishga 
xo‗jalikning urug‗chilik hosiloti boshchilik qiladi. Qovun etidan foydalanish 
ishlarini konserva korxonalarida ham tashkil etish mumkin. Buning uchun 
korxonada maxsus quritish maydonchalari bo‗lishi kerak. Qovun quritadigan 
maydoncha hajmi va keltiriladigan xom ashyo miqdoriga qarab, ish bir smenada 
tashkil etiladi.