B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

Вторая группа “Условия для успешной инновационной деятельности”.
Вопрос:
Какие условия необходимо создавать в ДОУ для стимулирования развития 
инноваций? 
Третья группа “Результаты инновационной деятельности”.
Вопрос:
Какие ключевые проблемы жизнедеятельности дошкольного учреждения 
помогает решить инновационная деятельность? 
Такой подход к педагогической деятельности «работа в группах” проявляет 
возможность решить ряд проблем, который соприкасаются воспитатели-педагоги в 
педагогическом процессе. 
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 
MAKTABGACHA TA’LIM TARBIYALANUVCHILARIGA MUSIQIY TARBIYA 
BERISHNING BA’ZI MUAMMOLARI 
Raximov Sh.N. 
Toshkent davlat pedagogika universiteti, professor v.b.
Bugungi texnika va axborotlar asrida maktabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilarini musiqiy 
tarbiyalash eng muhim vazifalardan biri sanaladi. Chunki, agar musiqiy tarbiyani o‘z vaqtida 
milliy va an’anaviy qadriyatlar asosida tashkil etmas ekanmiz, u albatta yoshi ulg‘aygan sari 
boshqa millatimizga yod musiqiy g‘oyalarga ergashib ketadi. Musiqiy tarbiya faoliyati – bolalar 
tarbiyasiga kompleks yondashishi va uni har tomonlama barkamol rivojlantirishi lozim. 
Maktabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilarini musiqiy tarbiyalashning asosiy metodik tamoyillari – 
materialni taqdim kilishda intellektuallik va emotsionallik asoslarining o‘zaro aloqadorligi va 
o‘zaro uyg‘un holda tashkil etilganligidadir. Jumladan, musiqa, raqs, sport, adabiyotning turlari 
asosiga qurilgan barkamol avlodni rivojlanish muhitini yaratish lozimdir. 
Maktabgacha ta’lim tizimi sohasidagi islohotlar, o‘sib kelayotgan yosh avlodning 
ma’naviyati va intellekti shakllanishida musiqaning roli ortib borishi barobarida, ta’lim sohasining 
insonparvarlashuvi jarayoni musiqa rahbari - pedagogning kasbiy kompetentligiga nisbatan o‘ta 
yangi va muhim vazifalarni qo‘ymoqda. Mazkur sohadagi mutaxassis musiqa hayotga muhabbatli 
bo‘lish singari maktabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilarida vatanparvarlik, insonparvarlik, bir-biriga 
hurmat, bir-birini ardoqlash kabi bir qator tuyg‘ularni tarbiyalashga xizmat qilishi kerak. 
Ma’lumki, asrlar osha hayotiy qarama-qarshiliklar, to‘qnashuvlar va tajribalardan o‘tgan 
ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan ijod elementlarini o‘rganishda, hozirgi davr yangiliklari bilan 
boyitish va kelgusi avlodlarga mukammal tarzda yetkazib berishda shubhasiz musiqa san’atining 
o‘rni beqiyos. Uni boshqa san’at turlari bilan taqqoslab bo‘lmaydi. Kishida iqtidor va iste’dodni 
aniqlash va uni shakllantirib rivojlantirishda, shubhasiz, musiqa san’ati birinchilardan bo‘lib 
maydonga chiqadi. Shu bilan bir qatorda, tarbiyalanuvchilarda mustaqillikni, faol, intiluvchan 
bo‘lishni, atrof-olamni chuqur idrok etib, tushunishni, unda emotsional qobiliyatini 
rivojlantirishni, jamiyatda tiklanish (ijtimoiylashish) jarayonida o‘zining noyobligini saqlab 
qolishda ham o‘ziga xos ichki va tashqi xususiyatlarga ega. Metodika bola ijodkorligini 
rivojlantirish, estetik va badiiy tarbiyaga oid zamonaviy psixologik-pedagogik konsepsiyalarga 
asoslanadi. 
Yaqinda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 

---

249 
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida maktabgacha yoshidagi bolalarni har tomonlama 
intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, 
maktabgacha ta’lim tizimiga innovatsiyalarni, ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini joriy etish kabi ustuvor vazifalarni bajarish nazarda tutilgan. Ushbu vazifalardan 
kelib chiqqan holda shuni a’lohida ta’kidlash joizki, maktabgacha yoshdagi bolalarni davlat 
tomonidan belgilangan talablar asosida tarbiyalash va musiqiy ta’lim dasturlarini xalqaro tajribalar 
asosida 
ishlab 
chiqish, 
tarbiyalanuvchilarning 
musiqiy 
ijodkorligini 
shakllantirish 
texnologiyalarini kompetensiyaviy yondashuv asosida takomillashtirish zarurligini ko‘rsatmoqda. 
Musiqiy tarbiyaning asosiy diqqat markazida bolalarning milliy xususiyatlari, ularning yoshi 
va sharqona ta’lim va tarbiyasiga qarab, o‘quv dasturlarini yaratish muhim vazifadir. Dasturni shu 
darajada mukammal yaratish lozimki, unda bolalar ongiga musiqani milliy ohanglar vositasida 
singdirish, musiqa kuylash, tinglash, o‘ynash yoki raqsga tushishni, musiqaga tanqidiy baho 
berishni o‘z ichiga olishi kerak. Musiqiy faollik bolada badiiy-estetik ongni rivojlantirish, o‘zini 
ifoda etish, o‘z-o‘zini rivojlantirish va qadrlashga yo‘naltiradi. 
Musiqa tarbiyasi barcha davrlarda ham bolaning umumiy rivojlanishining zaruriy sharti 
bo‘lib kelgan. Bola tug‘ilmasdan, homilalik davridayok musiqa tovushlariga munosabat bildira 
olishi olimlar tomonidan e’tirof etilgan. Qolaversa, ushbu davrda ona qanday musiqani eshitsa, 
bola dunyoga kelgandan keyin o‘sha musiqaga moyilligi ko‘p bo‘lishini olimlar o‘zlarining 
tadqiqotlarida keng yoritganlar. Bo‘lajak ona eshitadigan musiqa o‘sayotgan bolaning 
rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, uning didini ham tarbiyalaydi. Ushbu fikrlardan xulosa qilish 
mumkinki, maktabgacha yosh davrida bolaning musiqiy tarbiyasini shakllanishi uchun sharoit 
yaratish juda muhim va kechiktirib bo‘lmaydigan masala. Buni oilalarda bo‘lajak onalar uchun 
tushuntirish borasida tavsiyalash ishlab chiqish maqsadga muvofiq ish bo‘ladi. Kichkintoyni 
musiqa bilan tanishtirishni imkon qadar erta boshlash, musiqiy rivojlantirish mashg‘ulotlarini 
kechiktirmaslik kerak. Bunda bolaning sensitiv davrini o‘tkazib yuborish bilan birga, bu 
qobiliyatlar rivojlanishining orqada qolib ketishiga sabab bo‘lishi ham mumkin. 
Maktabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilarining musiqiy tarbiyasi ularning umum rivojlanishiga 
juda kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Emotsional soha shakllanadi, tafakkur takomillashadi, bola go‘zallik 
va san’atga nisbatan sezgir bo‘lishni o‘rganadi. Turli vositada eshitish, xotirada saqlab qolish, tez 
analiz va sintez qilish kabi emotsiyalar, didni tarbiyalash bilan bolani musiqiy madaniyatga oshno 
qilish, uning musiqiy qobiliyatlarini yuzaga chiqarish mumkin bo‘ladi.
Musiqa tarbiyani nafaqat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida yoki umumiy o‘rta ta’lim 
maktablarida amalga oshirish kerak, balki, oilada, jamoat joylarda, turli bayram va tadbir yoki 
marosimlarda ham bevosita amalga oshirish mumkin. Bolada ijodkorlik qobiliyatini shakllantirish, 
uning musiqiy tarbiyasini rivojlantirishga qaratilgan maxsus tashkil etilgan pedagogik jarayon 
hisoblanadi. Musiqa tarbiyasining asosiy vazifalari qatorida bolaga musiqani sevish, unga kuy va 
ohang mazmunini tushuntirish, o‘rganishga qiziqtirish, uning musiqani eshitish qobiliyatini va 
musiqaga havasini rivojlantirish, unga eng sodda ijrochilik ko‘nikmalarini singdirish orqali amlaga 
oshirish – ko‘zlangan maqsadga erishish yo‘lidagi vazifalardan biri sanaladi. 
Maktabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilarini musiqiy tarbiyalashda har tomonlama yordam 
berish maqsadida ularning tevarak-atrofni obrazli-emotsional idrok etishi va bola xarakterining 
shakllanishiga ta’sir ko‘rsatishi uchun musiqa tarbiyasining maqsadidan kelib chiqib quyidagi 
vazifalar amalga oshirish tavsiya etiladi: 

bolada musiqiy tarbiya orqali qobiliyat va iste’dodni rivojlantirish; 

bolalarni qo‘shiq aytish va musiqiy-ritmik ko‘nikmalarni shakllanishini ta’minlash. 
Ularda musiqani qabul qilish, his etish va tushunish kabi xis-tuyg‘ularini shakllantirish. 

bolada badiiy-ijodiy qobiliyatlar uchqunini rivojlantirish.
Musiqiy tarbiyani rivojlanishi orqali bolalar musiqa obrazlarini - ularning atrofdagi 
qo‘shimcha obrazlarni aniq his eta boshlaydilar. Bu esa o‘z navbatida, ularning tevarak-atrofini 
bilishda, estetik baholashni tarbiyalashda, badiiy didni, musiqaga muhabbatni tarbiyalashda katta 
ahamiyatga ega. Bola xuddi ana shu musiqiy faoliyati orqali tarbiyalanadi. Pedagog 

---

250 
mashg‘ulotlarda bolalar diqqatini tashkil etish va yo‘naltirish orqali qabul qilayotgan ma’lumot 
haqida o‘ylash, qiziqish uyg‘otish, taqqoslay olishga yordam berishi lozim. Bu borada unda ancha 
tajriba to‘plangan bo‘lishi, amaliyotda esa uni qo‘llay olishi kerak. 
Bolalarda musiqa mazmuniga tushunarli munosabatda bo‘lish paydo bo‘ladi, musiqani 
diqqat bilan va ko‘proq vaqt tinglashga ishtiyoq tug‘iladi. Musiqaviy asarlarni tinglash bolalar 
ishtirokisiz bo‘lmasligi kerak. Musiqa orqali beriladigan kayfiyat ularda javob tuyg‘usini 
uyg‘otish kerak. Mashg‘ulotlarda bola qanchalik ko‘p vaqt mobaynida tanish musiqa asarini 
tinglasa, shunchalik unda musiqiy tarbiya shakllanadi. O‘zining hayotiy faoliyatida ta’sirchan, 
harakatchan hamda ma’lum maqsadga qaratilgan holda harakatlanadi. Yakka va jamoaviy 
suhbatlar musiqaga yanada ongliroq munosabatda bo‘lishga yordam beradi. O‘yinchoqlar, 
rasmlar, she’riy va obrazli so‘zlar qo‘llanishi orqali qo‘zg‘atilgan hissiy kechinmalar va shu asosda 
musiqaviy bog‘lanishlar ortadi. Bu esa o‘z navbatida bolaning musiqiy tarbiya faoliyatini va 
harakatlarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Bolaning nafaqat kayfiyatiga, estetik rivojiga balki 
umumiy organizmiga ham ijobiy ta’sir o‘tkazadi. Bola musiqa tinglaganda, kuylaganda, raqs 
davomida butun tana faoliyati ishlaydi. Nafas yo‘llari, mushaklar, qon aylanishi, asab tizimi va 
boshqa a’zolar o‘sishda davom etadi.