15
Anomal bolalarning nuqsonini kompensatsiyalash masalasida o‘ziga xos rivojlanish
jarayonini tushunish talab etiladi. Uning yordamida yangi dinamik tizimlarni shakllantirish,
buzilgan yoki rivojlanmay qolgan funksiyalarni qayta tiklash, ijtimoiy tajribani o‘zlashtirish va
usullarini shakllantirish, bolalar shaxsiyatini rivojlantirish mumkin.
Anomal bolalar psixik rivojlanishning o‘ziga xos yo‘lini bosib o‘tadi. Maxsus tashkil etilgan
ta’lim-tarbiyani egallash bilan funksional tizimlar, ijtimoiy tajribaga ega bo‘lishning usul va
vositalari shakllanadi. Bolalar organizmi yuqori darajadagi plastiklikka va qayishuvchanlikka ega,
o‘z funksiyalarini rivojlantirish imkoniga ega. Bu imkoniyatlarni baholab, faqatgina funksional
tizimlarni shakllantirishni emas, balki L.S.Vigotskiy aytganidek, yaqin rivojlanish zonasini
inobatga olish kerak. Agar ish to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, markaziy asab tizimining
shakllanayotgan funksiyalari kompensator qayta qurishda muhim rol o‘ynashi va psixik
rivojlanish tempini tezlashtiradi, bilish jarayonlarini sifatli holatga olib borish mumkin. Boshqa
tarafdan olganda, ular ikkilamchi nuqsonlarning yo‘liga to‘g‘anoq bo‘ladi.
Murakkab nuqsonli bolalarning fikriy jarayonlarining xususiyatlari va bilish darajasining
umumiy pastligi bilish sohalarining rivojlanmasligiga sabab bo‘ladi. Ular atrofidagi olam bilan
aloqalarni mustaqil o‘rnata olmaydilar. Maktabga qabul qilingan vaqtidan boshlab bunday
bolalarda psixikaning turli tomonlari pasayadi: bilish jarayonlarining eng past darajasi bo‘lmish –
sezgidan yuqori darajasi bo‘lmish – tafakkurgacha. Bu turdagi bolalar bilan olib boriladigan
korreksion ishning asosiy maqsadi – ularning psixik jarayonlarini korreksiyalash va rivojlantirish.
Ularni rivojlantirishning ko‘rinib turgan usuli bilish jarayonlari hisoblanadi. Atrofimizdagi olamni
bilish, dunyoqarashini shakllantirish jarayoni barcha psixik jarayonlarning garmonik rivojlanishini
talab etadi. Bolalar uchun atrof-olamni bilishda, dunyoqarashini shakllantirishda jamiyatda qabul
qilingan sensor etalonlarning ular tomonidan egallanishi muhim ahamiyatga ega. Ilk yillarda bola
ko‘rish va anglash, eshitish va tushunish, his qilish va idrok etishni o‘rganadi. Yangi tug‘ilgan
chaqaloq shakl, rang, o‘lchamni farqlashni o‘rganmay turib ko‘rmaydi va eshitganini anglamaydi.
Bolada sensor etalonlar va ularning idrokiga perseptiv ta’sirni shakllantirish nazarda tutiladi.
Atrof-olamni to‘liq idrok qilish, dunyoqarashini kengaytirishga qaratilgan sensor
rivojlantirish dunyoni bilishning asosi bo‘lib, his qilish tajribasining birinchi zinapoyasi bo‘lib
xizmat qiladi. Normal voyaga yetayotgan bola maktab ta’limi vaqtigacha predmetni barcha
qismlari yig‘indisi sifatida butun qiyofasini idrok qila oladilar, predmetlarning mayda-mayda
qismlarini ajrata oladilar va ularning fazoviy joylashishini o‘rnata oladilar. Maxsus sensor
tarbiyaning yo‘qligida idrokning rivojlanishi stixiyali ravishda yuz beradi. Predmetlarni
o‘rganishning umumlashgan usullarini shakllantirish alohida ahamiyat kasb etadi.
Xulosa qiladigan bo‘lsak, murakkab nusqonli bolalar bilan ishlashda ularni jamiyatga
moslashtirish, bilim va ko‘rnikmalar hosil qilish hamda dunyoqarashini kengaytirishda pedagogik
faoliyatni to‘g‘ri va samarali tashkil etish muhim hisoblanadi. Korrension faoliyat mobaynida
murakkab nuqsonli bolalarda tafakkur va tasavvurlarni hosil qilish, olamni borligicha qabul qila
olish va uni dunyoqarashlarida aks ettishiga zamin yaratib berilishi lozim. Bu esa o‘z navabatida,
nuqsonli bolalarni ham jamiyatga moslashuvini ta’minlab, o‘z imkoniyatidan kelib chiqqan holda
faoliyatini amalga oshirishiga zamin yaratdi.
Do'stlaringiz bilan baham: