B. Q. Haydarov

Savollarga javob bering!
1. Ko‘paytirishning qo‘shishga nisbatan taqsimot qonunini misollarda 
tushuntiring.
2. 
(
a
 – 
b
) · 
c 
= 
a
 ·
 c
 – 
b
 · 
c
yozuv qaysi qonunni ifodalaydi?
3. Umumiy ko‘paytuvchini qavsdan tashqariga chiqarishni misollarda 
tushuntiring.
4. 
(
a
 + 
b
) ·
 c
ifodada qavslarni ochish uchun qaysi qonundan foydalanish 
kerak?
1- kun:
Javob: 55 kg.
2- kun:
3
x
x
220 kg
x
 + 3 
x
 = 220,
4 
x
 = 220,
x
 = 220 : 4,
x
 = 55.
Javob: 600 g.
Sariq:
Ko‘k:
3
x
2
x
1500 g
2
x
 + 3
x
 = 1500,
x
 = 1500 : 5,
5
x
 = 1500,
x
 = 300,
2
x
 = 2 
∙ 300 =
 600.

---

78
Sinfda bajariladigan mashqlar
349.
Qaysi hisoblash usuli qulay:
a) (100 + 40) · 9 = 140 · 9 = ... yoki (100 + 40) · 9 = 100 · 9 + 40 · 9 = ...?
b) 8 · (40 – 1) = 8 · 39 = ... yoki 8 · (40 – 1) = 8 · 40 – 8 · 1 = ...?
350.
Hisoblang:
a) 7 · (10 + 4);
b) 9 · (100 + 10); 
d) 8 · (90 + 1);
e) 4 · (30 + 100); 
f) 6 · (20 + 7);
g) 5 · (100 – 3).
351.
Ko‘paytirishning taqsimot xossalaridan foydalanib, ko‘paytmani qulay 
usulda hisoblang:
a) 51 · 7;
b) 299 · 4; 
d) 24 · 11;
e) 3 · 71;
f) 4 · 701; 
g) 505 · 6.
Namuna:
a) 51 · 7 = (50 + 1) · 7 = 50 · 7 + 1 · 7 = 350 + 7 = 357.
352.
 
Biror sonni 15 ga ko‘paytirishni oson bajarsa ham bo‘ladi. Buning 
uchun bu sonni 10 ga ko‘paytirib, ko‘paytmaga hosil bo‘lgan sonning 
yarmini qo‘shib qo‘yish kifoya:
34 · 15
= 34 · (10 + 5) = 34 · 10 + 34 · 5 = 
340 + 170
= 510.
Bu usuldan foydalanib quyidagi ko‘paytmalarni hisoblang:
a) 66 · 15; 
b) 160 · 15;
d) 42 · 15; 
e) 640 · 15.
353.
Qavslarni oching:
a) 5 · (
x
+ 3);
b) (6 + 
x
) · 2;
d) 4 · (
x 
– 8);
e) (
y
– 7) · 3; 
f) 12 · (
c
+ 8);
g) (4 – 
y
) · 5.
354.
Ifodani soddalashtirib uning qiymatini toping: 
a) 23
a
+ 13
a
, bunda 
a
 
= 9; 
b) 34
b
– 17
b
, bunda 
b
 
= 19.
355.
 
Uch xonali sonni 1001 ga ko‘paytirish uchun uning yoniga yana shu 
sonning o‘zini yozish kifoya. Bu qoidani a) 321
·
1001; b) 478
·
1001;
d) 905 · 1001 misollarda tekshirib ko‘ring va uning to‘g‘riligini asos­
lang.
Namuna:
639 · 1001 
= 639 · (1000 + 1) = 639 000 + 639 = 
639 639.
356.
Ifodadagi umumiy ko‘paytuvchini qavsdan tashqariga chiqarib, uning 
qiymatini toping:
a) 81 · 21 + 19 · 21; 
b) 252 · 80 – 252 · 70; 
d) 201 · 91 + 112 · 91;
e) 696 · 24 – 696 · 14; f) 53 · 17 + 32 · 17;
g) 23 · 99 – 23 · 51.
Namuna:
a) 81 · 21 + 19 · 21 = (81 + 19) · 21 = 100 · 21 = 2100.
357.
Ifodadagi umumiy ko‘paytuvchini qavsdan tashqariga chiqarib, uni ko‘paytma 
ko‘rinishida ifodalang:
a) 15
x
+ 34
x
;
b) 49
x
– 24
x
; 
d) 
100
x
– 
x
;
e) 89
b
– 39
b
;
f) 999
x
+ 
x
; 
g) 
597
p
– 197
p
.
Namuna:
a) 15
x
+ 34
x
= (15 + 34) · 
x
= 49
x
.

---

79
358.
Ifodaning qiymatini toping: 
a) 72
a
+ 32
b
, bunda 
a
= 9 va 
b
= 12; 
b) 77
p
+ 45
q
, bunda 
p
= 23 va 
q
= 51.
359. 
a) 54; b) 31; d) 86 sonini 101 ga ko‘paytiring. Natijalar asosida ikki 
xonali sonni 101 ga og‘zaki ko‘paytirish qoidasini yozing va asoslang.
Namuna:
63 · 101
= 63 · (100 + 1) = 63 · 100 + 63 = 6300 + 63 = 
6363.
360.
Agar to‘g‘ri to‘rtburchakning perimetri 390 sm bo‘lsa, 2- rasmdagi ma’lu-
motlardan foydalanib uning tomonlarini toping.
361.
Ifodani soddalashtiring:
a) 5
x
+ 23 + 4
x
+ 1; 
b) 12
y
+ 31 + 34
y
+ 8; 
d) 72 + 23
p
+ 30 + 44
p
+ 1;
e) 55
d
+ 23 + 45 + 45
d
.
362.
Tenglamani yeching:
a) 3
x
+ 4
x
+ 17 = 24;
b) 8
y
+ 56 + 4
y
= 80; 
d) 11
p
– 4
p
– 25 = 24;
e) 18
d
 
+ 5
d
– 23 = 23.
363.
Ikki kunda 2350 kg kartoshka terildi. Ikkinchi kun birinchi kunga 
qaraganda 4 marta ko‘p kartoshka terildi. Birinchi kun qancha kartoshka 
terilgan?
Namuna:
Yuqorida ko‘rilgan 6­ misol.
364. 
3­rasmdagi qaysi holda arzon xarid amalga oshiriladi?
5
x
8
x
2- rasm
3- rasm
1 donasi
15 800 so‘m
2 donasi
31 000 so‘m
365.
5 hissa suvga 2 hissa tuz qo‘shib aralashma hosil qilindi. 14 kg 
aralashma hosil qilish uchun qancha tuz kerak bo‘ladi? 
Namuna:
Yuqorida ko‘rilgan 7­ misol.
366.
Muzqaymoqning 7 qismi sut, 2 qismi sariyog‘ va 2 qismi shakardan 
iborat. 1 kg 210 g muzqaymoq tayyorlash uchun qancha sut kerak 
bo‘ladi?
367.
7 qatorning har biriga 24 tadan pomidor ko‘chati ekildi. So‘ng bu 
qatorlarning har biriga yana 8 tadan qo‘shimcha ko‘chat ekildi. Jami 
necha tup ko‘chat ekilgan? 
368.
Saodat bir son o‘yladi. Uni oldin 15 ga ko‘paytirdi, song uni alohida 
yana 45 ga ko‘paytirdi. Natijalarni qo‘shganda 1500 hosil bo‘ldi. Saodat 
qaysi sonni o‘ylagan?

---

80