Б. М. Умаров, Ш. С. Шойимова


Касбий психология фанининг ривожланиш тарихи



Download 11,32 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/240
Sana20.03.2022
Hajmi11,32 Mb.
#504309
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   240
Bog'liq
kasbij psixologiya Shoyimova

1.2. Касбий психология фанининг ривожланиш тарихи
Касбий психологиясининг мустакил фан сифатида шаклланишининг 3 
боскичини ажратиб курсатиш мумкин.
1. XIX-асрнинг охирида мехнатни илмий ташкиллаштиришнинг 
психологик масалаларини хдл киладиган психотехника йуналишининг 
пайдо 
булиши, 
шунингдек, 
психотехника 
тараккиётининг 
асосий 
масалалари бу мехнат шароитлари ва шу усулларини рационализация 
килиш, 
авария 
ва 
шикастланишни 
камайтириш, 
ишлаб 
чикариш 
таълимининг шаклланиши масалаларига эътиборнинг кучайишидир.
2. ХХ-аср бошларида мустакил илмий соха мехнат психологиясининг
ривожланиши ва бу борадаги касбий тадкикот масалалари, инсон
психологиясининг мехнатда намоён булиши ва шаклланиши шунингдек,
касбий танлов, касбий маслахзт ва мехнат экспертизаси масалаларига дойр
билимларнинг юзага келиши.
3.ХХ-асрнинг 70-йилларида инсон ва касб хамкорлиги муаммолари- 
нинг хал килувчи мехнат психологияси ва индустриал психологиядаги 
вазифаларнинг пайдо булиши, мехнат психологиясининг бу сохаси 
профпсихология ёки касбий психология деб номлана бошлади. Касбий 
психология доирасида касбий маслахагг, касб танлаш, ва касбшунослик 
буйича тадкикотлар бирлаштирилди ва мустакил илмий фан сифатида 
касбий психология юзага келди хамда бу АКД1лик олимлар Ж.Критец ва 
Д. Супер ишларида кузга ташланади.
Аммо чет эл тажрибаси асосида ту план г ан маълумотлар дан тугридан-
тугри фойдатаниш унчалик хам тугри булмайди. Узига хос ижтимоий-
иктисодий шароитлар ва ижтимоий маданий анъаналар юртимизда
узимизга, миллатимизга хос миллий хусусиятларни хисобга олиниши
касбий психологиянинг ривожланишига сабаб булмокда.
Касбий 
психологияга тахминан ХХ-асрдан 
бошлаб 
шакллана 
бошлаган Бунга купрок инсонларнинг уз кобилиятлари, эхгиёжлари, 
хохиш, истаклари, имкониятлари, индивидуал хусусиятлари ва хоказоларни 
хисобга 
олган 
холда 
касблар 
олами 
хакидаги 
билимларга 
эга 
булмаганликлари натижасида кайсидир маънода онгсиз равишда касб 
танлашлар сабаб булган. Бирок кейинчалик рус психологи Е.А. Климов уз 
тадкикот ишларида айнан шу масалага, яъни “касб танлаш”, “касбга 
йуналтириш” каби масалаларга эътиборини каратиб, бу борада тадкикот 
ишларини олиб борган. Хусусан, у мисол сифатида Дифференциал 
диагностик суфовнома (ДДС) методикасини ишлаб чиккан. Е.А.Климовдан
32


ташкари хам куп чет эл олимлари бу масала буйича иш олиб борганлар. Шу 
тарифа аста-секин жамиятда касб танлашга нисбатан онгли ёндошишлар 
кузатила бошланди. Яъни, уларнинг барчаси касбий психологиянинг 
шаклланишига олиб келди.
Касбий психологиянинг алохида фан сифатида ажралиб чикиши 
хозирги кунда шахснинг касбий мехнат фаолиятига урганиб кетиши эмас, 
балки алохида касбий билим, куникма ва малака хамда умуман касблар 
оламига кириб боришига асосланади. Бу борада олиб борилган тадкикотлар 
муаммоси асослари шахснинг касбий хулк-атворини, шунингдек, касбий 
тайёргарликни бошлангич ривожланишидан токи касбий хаётни тарк 
этгунга кадар булган жараёнларни очиб беради. Касбий психология 
масалаларини 
урганишга 
Г.В.Кудрявцев, 
Е.А.Климов, 
Б.Ф.Ломов, 
К.К.Платонов, 
КМ.Гуревич, 
Е.Ф.Зеер, 
А.К.Маркова, 
Л.М.Митина,
В.А.Бодров, В.Б.Клагин, С.ПБезносов ва бошкалар хам уз хцссаларини 
кушганлар. Касбий шаклланиш муаммоси ХХ-аср бошларида долзарб 
масалалардан хисоблансада, лекин бу вактгача касбнинг эркин танлови 
булмаган.
Инсонларнинг касбий хаётидаги узгаришлар шунингдек, жамиятнинг 
патриархал тузуми, чегараланган саноат инкилоби ва мехнат бозори, янги 
касбларнинг пайдо булишига олиб келади. Бу даврда одамларни топиш ва 
уларни ишга касбий тайёрлаш муаммосига цуч келишади. Узгарган тарихий 
вазият касблар дунёсини кескин узгаришига олиб келди. Янги иш 
куроллари ва воситаларини яратиш, куп йиллар давомида мехнат 
вазифаларини сифатли ва махсулдор бажара оладиган юкори малакали 
ишчиларга нисбатан эхтиёжни кучайтиради. Мехнатни ташкиллаштириш да 
Ф.Тейлор томонидан ишлаб чикилган тизим кенг таркалди. Мехнат 
жараёнидан ташкари бу тизимда ишчининг касбий лаёкатига катта эътибор 
берилган.
Касбий узликни англаш ва касбий лаёкат масалаларининг ечимини 
топилиши 

психологиянинг 
янги 
сохаси 
психотехниканинг 
ривожланишига олиб келади. 1920 йилларда эса мехнат жараёни, инсон ва 
техниканинг ривожланишига туртки булади. Бу жараёнда инсоннинг 
психика ва ишлаб чикариш технологиясига мослашуви жараёнига катта 
эътибор берилган.
Ишлаб чикаришни ташкил килишда демократик тамойилларнинг 
урнатилиши шахснинг фаолиятида мехнатнинг ахамияти тугрисидаги 
инсонпарварлик назариялари ривожланган мамлакатларда ХХ-асрнинг 70- 
йилларида пайдо булади ва шахснинг касбий жихатлари тугрисидаги 
концепцияни бошкача англашга олиб келади. Шахе ва касб хамкорлиги 
касбий шаклланишнинг узаги деб хисоблана бошланди. Касб эгаллаш ва 
айникса, касбий фаолиятни бажариш жараёнида ишчи шахеида ва фаолият


тузилмасида узгаришлар булиб утади, яъни шахе уз касбининг устаси 
булиб, каебнинг мазмуни ва хусусиятини узгартиради.
Ш арк алломалари асарларида касб-хунар ва касб танлаш
муаммоси. Касб-хунар эгалари кадимцан эъзозланиб келинган. Шарк 
мутафаккирлари таълимотида угил ва кизларга таълим ва тарбия бериш, 
уларга касб-хунар уРгатиш гояси мухим урин эгаллайди. К,адимий 
анъаналаримизга биноан хунарманд ва касб, меъмор ва наккош, дехкон ва 
чорвадор, тукувчи ва нонвой, устоз-шогирд муносабатларини амалга 
ошириб келмокдалар. Доно халкимиз “Устозидан утмаган шогирд - шогирд 
эмас”, “Хунарли киши асло хор булмас”, “Устоз отадек у луг”, “Таълим 
берган устозингдан айрилма” сингари маколларни ижод этганлар ва 
фарзандаларининг баркамол булиб улгайишини орзу килганлар.
Буюк комусий олим Абу Наср Фаробий касб-хунар тугрисида илк 
фикрларини билдириб, кимматли маслахатлар берган, чунончи, таълим -
суз ва куникмалар мажмуи, тарбия эса амалий малакалардан иборат иш - 
харакат эканлигини, муайян касб-хунарга берилган, у билан кизиккдн 
кишилар шу касб-хунарнинг чинакам шайдоси булишини айтган. Бу 
мулохазалардан англашилиб турибдики, касб-хунар инсоният учун азалдан 
жуда зарур хаётий восита булиб келган.
Форобий таълим-тарбия ишларини икки йул билан амалга оширишни 
назарда тутади. “Амалий фазилаглар ва амалий санъат касб-хунарлар ва 
уларни бажаришга одатлантириш масаласи”га келганда, бу одам икки йул 
билан хосил килинади; булардан 

Download 11,32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   240




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish