Шундай килиб,
инсоннинг касбий шаклланиш муаммоларини
урганиш х;ам фундаментал,
хам амалий тадкикотларнинг долзарб
вазифаларидан
саиалади,
Р.3.Гайнутдинов
рахбар л и гида
касбий
тикланишнинг турли муаммоларига багишланган катор тадкикотлар амалга
оширилган.
Д.Н.Арзикуловнинг диссертацион тадкикотида Аграр университет
талабаларининг
касбий
шаклланиш
боскичлари
психологик
хусусиятларини урганишга асосий эътибор карат ил ди.
Ш.Г.Сапаровнинг укитувчиларининг шахсий-касбий хусусиятларини
урганишга
багишланган
тадкикотида
таъкидланадики
уларнинг
шаклланиши ва ривожланиши уларнинг касбий фаолиятида амалга ошади
яъни намоён булиш даражаси в а сифати укитувчиларнинг ёши ва иш
стажигаузвий богликдир.
Ю.М.Асадовнинг
диссертациясида
умумтаълим
мактаби
укитувчисининг
малака
ошириш
тизимидан
касбий-шахсий
усиш
йуналишини
белгиловчи
психологик хусусиятлари урганилади,
Бу
боскичда махоратни мустахкамлаш, касбий тикланиш самарадорлиги куп
жихатдан психологик хусусиятларга боглик.
Ю.М.Асадов томонидан олиб борилган тадкикот ишида мактаб
таълимини ривожлантириш давлат умуммиллий Дастури талабларидан
келиб чиккан холда касб махорати ривожланиши омиллари сифатида
укитувчининг
индивидуал-психологик
хусусиятларини
урганишнинг
долзарблиги илгари сурилган. Унда укитувчи касб махоратининг яхлит
компонентларини
таснифловчи
“укитувчининг
касб
махорати”,
“укитувчининг индивидуал-психологик хусусиятлари”, “укитувчининг
психологик
типи”
каби
тушунчаларни
белгиловчи
укитувчининг
индивидуал-психологик
хусусиятларни
психологик
типларда
интеграллашуви ва уларнинг малака ошириш ташкилий шаклларини
танлаш мотивациясига таъсирини изохдовчи индивидуал-психологик
хусусиятларнинг укитувчи касб махоратини ривожлантириш омиллари
сифатида ахдмиятини очиб берувчи илмий асосланган маълумотлар
келтирилган.
Б.Н.Сирлиев “Урта махсус касб-хунар укув юртлари усталари касбий
камолотининг психологик жихатлари” мавзусидаги тадкикот иши касб-
хунар укув юртларининг усталари мисолида касбий камолоти ва касбий
узини-узи белгиланишнинг долзарб муаммоларини тадкик килишга
багишланган. Тадкикот ишида ишлаб чикариш усталарини касбий
мослашиш, адаптация ва касбий махорат боскичларида тайёрлашни ва
уларнинг шахсий-касбий усишларини такомиллаштириш муаммосининг
психологик жихатлари очиб берилади.
38
Р.З.Гайнутдиновнинг докторлик диссертадиясида укитувчи
педагогик
фаолияти компонентлари реализацияси даражаси, шахеий хоссалари,
омиллари
тахдили
асосида
касбий
фаолиятнинг
самарадорлигини
белгиловчи куйидаги мезонларини ажратиш мумкин. Улар:
- шахсий-профессионал компонентликнинг уз-узига нисбати;
- узини узи долзарблашга интилиш;
- эмоционал баркарорлик ва касбий идентификация;
- уз-узига хурмат ва “Мен” нинг ички мувофиклиги;
- динамизм, ютукларга эришиш эхтиёжи, эктровертлик, атрофдагилар-
нинг узига нисбатан позитив муносабатини кутиш;
- интерналлик
(ички назорат даражаси).
Касб танлашга тайёрликнинг психологик жихатлари ва касбий
диагностика муаммоларига дойр тадкикот иши КЕДодиров томонидан
олиб борилган. Бунда асосий коида касбий йуналганлик умуман
мойилликларда,
кизикиш
ва
кадриятлар да
ифодаланиб,
касбий
ривожланишнинг мазмуний томони саналади. Касб танлаш чогида
психологик тайёргарлик ёки етуклик касбий узини
узи англашнинг мухим
омили булиб, касбни тугри танлашга ёрдамлашади ва куч, баркарорлик,
кескинликда
намоён
булади,
бу
онглилик,
мустаХиллик
билан
таъминланади ва касбий танловнинг формал-динамик жихдтига киради.
Р.З.Асомова “Касб танлаш мотивацияси ва унинг динамикаси” номли
илмий изланишида касб танлаш мотивлари механизмлари, уларнинг
бирламчи манбалари, х;аракатлантирувчи кучлари, динамикаси ва шахснинг
индивидуаллиги масалалари атрофлича очиб берилган. Шунингдек, касбий
мотивларнинг мутахассисни касбий тайёргарлиги уртасидаги богликлик,
хамда касбий ва укув мотивлари уртасидаги узаро алокадорлик масалалари
х;ам кенг доирада тадкик килинган.
У.С.Жумаев томонидан “Усмирларда
касб танлашга муносабат
тизими шаклланишининг ижтимоий-психологик хусусиятлари” мавзусида-
ги номзодлик ишида кичик, реал гурух аъзолари усмирларда касб танлашга
муносабат ва унинг умумтаълим таълим олувчиларда шаклланиши, намоён
булиши ва динамикаси илк бор тадкик килинди. Шунингдек, фаолиятлари
жараёнида касб танлашга муносабат тизими курсаткичлари
(уртача умумий
ва киёсий-типик)
тахлил этилди ва тегишли амалий тавсиялар ишлаб
чикилди, касб танлашга муносабат тизимининг ёш хусусиятлари тавсифлаб
берилди.
Р.Б.Абдурахмонованинг “Педагог ва психологларда касбий йуналган-
ликнинг камол топиши” мавзусидаги диссертацион ишида касбий
педагогик ва психологик йуналганлик компонентлари аникланган ва олий
укув юртида тайёргарлик даврида унинг шаклланиш динамикаси
урганилган, Тадкикот натижалари олий укув
юртида олинган билимнинг
39
талаблари, шахслилик мотивлари, установкалари ва кадриятлар тизимига
кириб боришидан яккол далолат беради.
Шундай килиб, юртимиз психологларининг касбий тикланишининг
турли боскичларини
Do'stlaringiz bilan baham: