B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

AD = VS va AV = DS 
 
Agar o‗lchamlarda og‗ishlar kuzatilsa yuqorida ko‗rsatilgan ish 
jarayoni takroran o‗tkaziladi. 
Tajriba uchun ajratilgan maydonda har bir burchaklar qat‘iy tug‗ri 
to‗rtburchak holatida bo‗lishiga erishishimiz lozim. Buning uchun 
ekkerdan foydalaniladi. Ekker bo‗lmagan holatlarda to‗g‗ri burchakli 
uchburchakni aniqlash uchun Pifagor qonunidan foydalaniladi. Pifogor 
teoremasida to‗g‗ri burchakli uchburchakning gipatinuzasining kvadrati 
katedlar kvadrati yig‗indisiga teng.
C
2 
= A
2
+B
2
 
 
Dala tajribasining burchaklarini 90 gradus bo‗lishi uchun 5-10 metr 
ichkariga kirib , qulay joyga qoziq qoqiladi. Ekish yo‗nalishi bo‗yicha , 
ya‘ni AS katedi bo‗yicha 4 metr o‗lchanib qoziq qoqib qo‗yiladi. Dastlabki 
S qoziqdan ko‗ndalangiga V burchak yo‗nalishida 3 metr o‗lchaymiz va 
yana qoziq qoqib qo‗yamiz. AS va VS katedlarning uzunligi aniq 
bo‗lganligi uchun AV gipatenuzaning uzunligini topish ortiqcha 
kiyinchilik 
tug‗dirmaydi. AV gipatenuzaning uzunligini Pifagor 
teoremasiga ko‗ra aniqlaymiz. 
C
2
 = A
2
+B
2
 = 42 +32 =16+9=25 
 
S – 25=5S=5 demak A va V qoziqlar o‗rtasidagi masofa 5 metr 
bo‗lgunga qadar qoziqlar siljitiladi.SHundagina tajribaning bir tomonidagi 
S burchak 90 gradusga teng bo‗ladi.SHu usul bilan keyingi burchaklar 
ham to‗g‗rilanadi. 
Dala tajribasining umumiy chegaralari aniqlab olinganidan keyin uni 
uzun qattiq ip va 20 metrli po‗lat lenta yordamida qaytariqlar va 
delyankalarga bo‗lib chiqiladi. Bu jarayon juda sodda bo‗lib, uni amalga 
oshirish texnik tomondan xech qanday qiyi nchilik tug‗dirmaydi. Biroq, 

---

143 
har bir ish mas‘uliyat bilan, aniq bajarilishi lozim. Qoziqlar belgilangan 
joylarga to‗g‗ri qoqilishi kerak. Qoziklar o‗lchov lentasining old 
tomonidan biroz orqaga og‗gan holatda yo‗lakka nisbatan 130-140 
gradusda 1/3 qismi tuproqqa kirgan holatda qoqib chiqiladi. Qoziqlar har 
bir delyankaning birinchi egatiga qoqiladi.Har bir qaytariqning 
boshlanishiga ikkitadan qoziq yoki o‗lchami kattaroq bo‗lgan qoziq 
qoqiladi.
Qoziqlarning yuqorigi qismi biroz enliroq va silliq bo‗lishi maqsadga 
muvofiq bo‗lib , u erga delyankalarning va qaytariklarning tartib 
raqamlari yozib boriladi. Odatda ilmiy tadqiqotlarda qaytariqlar ―rim ‖ 
raqamlarida I , II , III , IV delyankalar esa arab raqamlarida 1, 2 , 3, 4, 5 
yoki bosh harflar bilan A, B, V, G, D yozib chi qiladi. Ob havo o‗zgarishi , 
yog‗ingarchilik va quyosh nuri ta‘sirida delyankalar va qaytariqlarning 
tartib raqamlari o‗chib ketmasligi uchun odatda yozuvlar oddiy qora qalam 
yordamida yoziladi.