B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

S= 
1
1
P
n
S
P


 
Bu erda S- na‘munalarning umumiy barg satxi, sm
2
; 
S
1
-bitta visyachkaning maydoni, sm
2 
n-visechkalar soni, dona; 
P-barglarning umumiy massasi, g . 
P
1
-visechkalarning massasi, g . 
Bir gektar maydondagi ko‗chatlar sonini bilgaan holda, bir gektar 
maydonning umumiy barg satxini xisoblab chiqarishimiz mumkin.
Em xashak ekinlar umumiy barg satxini shuningdek barglarni kontur 
xolatda qog‗ozga tasvirini tushirib planometr bilan o‗lchash. Bundan 
tashqari barglar tasvirini kontur chizmalari holda qog‗ozga tushurib qirkib 
olinadi va torozida tortiladi. SHu bilan bir vaqtning o‗zida xuddi shunday 
qog‗ozdan 100 sm
2
ga teng o‗lchamda qirqib olinadi va torozida tortiladi. 
Barg maydoni (S , sm
2
) kuyidagi formula yordamida aniqlanadi:
S= 
100
1

Р
Р
Bu erda: R – barg konturi chizilgan qog‗ozning vazni. g; 
R
1
- yuzasi 100 sm
2
bo‗lgan qog‗ozning vazni, g 
Ko‗p yillik g‗allasimon o‗tlarda umumiy barg satxini yuqorida kayd 
etilgan usullardan tashqari kuyidagi formula yordamida ham aniqlashimiz 
mumkin: 
S=
Б
67
.
0
3
2




A
AБ
bu erda
A - bargning eni, sm 

---

135 
B – bargning uzunligi, sm 
Bu usulda ish davomida o‗simlik barglarini uzmagan holda barg yuzasini 
aniqlash mumkin. 
Ozukabop em xashak ekinlarning umumiy barg satxi shuningdek 
parmalash
usulida ham aniqlanishi mumkin. Bu usulda bir yo‗la ancha 
(50-100 ta) barg satxini aniqlash mumkin. 
Buning uchun satxi aniqlanishi lozim bo‗lgan barglarni olib , dasta-
dasta qilinadi.(yiriklarini ostiga, maydasini ustiga ko‗yib boriladi), har bir 
dastada 10-15 ta barg bo‗ladi. Agar barglar soni undan oshib ketsa kesik 
olinganda hatolliklarga yo‗l ko‗yiladi, chunki barglar qalinlik qilib 
egilganda parma noto‗g‗ri kirqishi mumkin. So‗ng po‗kak teshadigan 
parma naychani olib (uning devorlari bo‗lishi shart), barg tagiga rezina 
yoki po‗kak ko‗yiladi, bir oz burab bosiladi. Har bir dastadan bir marta 
burab kesik olinadi. So‗ng kesiklarning hammasi tortiladi va butun barg 
ham kesiklariga ko‗shib tortiladi. 
Parmaning maydoni : 
S=

r
2 

S – barg satxi, sm
2 

- o‗zgarmas son, 3.14 ga teng 
r- 
kesma radiusi. sm
 
 
formulasi bo‗yicha xisoblab topiladi. Oddiy tenglama tuzib em xashak 
o‗simliklar umumiy barg sathi topiladi. 
Nazorat savollari 
1.
Ozukabop em xashak ekinlarning ilmiy tadqiqotlarni rejalashtirish 
2.
Ozukabop em xashak ekinlarning bilan tajriba olib boorish
3.
Ozuqa balansini tuzish
4.
Ozuqa sivatini aniqlash