1-misol.
4 ta rendamizatsion takrorlanishlarda olib boriladi.Tajribada
3 ta sug‗orishga oid variantlar (0-sug‗orishsiz, 1-mo‗tadil, 2-yuqori
me‘yorda ) sug‗orish reximi va to‗rt xil azotli o‗g‗it dozasi (0-azotsiz, N-
284
60, N-120, N-240 kg) paxta hosiliga ta‘siri o‗rganiladi. Tajriba natijalari
69-jadvalda keltirilgan.
Echish
: A-sug‗orish omili 3-xil (
l
A
=3), V gradatsiya omili
oziqlantirish 4 xil bo‗lgan (
l
B
= 4) tajriba 4 ta takrorlanishda olib borildi
(
p
= 4) quyidagi boskichlarda amalga oshadi.
1. 60-jadvalda ma‘lumotlar yig‗indisi va o‗rtacha ko‗rsatkichlar
aniqlanadi. Hisoblashlarning to‗g‗riligi quyidagi nisbatda tekshiriladi:
P
=
.
1443
X
V
60-jadval
Sug‗orish va azotli o‗g‗itlar dozasini paxta hosiliga
ta‘siri
Sug‗orish
A
Azot
dozasi,V
Takrorlanishlar,X
Jami
V
O‗rtacha
I
II
III
IV
0
0
19
20
15
15
69
17.2
1
20
20
20
18
78
19.5
2
18
20
18
18
74
18.5
3
20
19
18
19
76
19.0
1
0
32
29
18
21
100
25.0
1
40
39
33
34
146
36.5
2
39
38
40
37
154
38.5
3
44
42
40
39
165
41.3
2
0
30
31
21
17
99
24.8
1
42
35
28
33
138
34.6
2
38
38
36
35
147
36.1
3
48
51
50
48
197
49.3
Jami
390
382
337
334
1443=
Х
30.1=
x
2. Farqlar (og‗ishlar ) kvadrati yig‗indisini aniqlash.
N=
l
A
l
B
n=3
4
4=48
C=(
Х
)
2
:N=(1443)
2
: 48=43380
C
Y
=
Х
2
C=(19
2
+20
2
+…+18
2
)-43380.2=5494.8
C
P
=
2
P
: l –C=(390
2
+382
2
+337
2
+334
3
):3
4-43380.2=215.6
C
V=
2
V
: n –C=(69
2
+78
2
+…+197
2
):4-43380.2=5024.1
C
Z
=C
Y
– C
P
– C
V
=5494.8-215.6-5024.1=255.1
285
3. Ko‗p omilli tajribaning keyingi bosqichida A,V omillar va va AV
o‗zoro munosibatni aniqlash uchun kvadratlar yig‗indisi hisoblanadi.
Buning uchun variantlar bo‗yicha hosil yig‗indisi yoziladigan 3
4
tartibidagi jadval tuziladi hamda A va V omillarni asosiy samarasini
hisoblash uchun zarur ma‘lumotlar topiladi.
61-jadval
Asosiy samaradorlik va o‗zoro munosabatlarni aniqlash
Sug‗orish
A
Azot dozalari, V
Jami A
0
1
2
3
0
69
78
74
76
297
1
100
146
154
165
565
2
99
138
147
197
581
Jami V
268
362
375
438
1443=
X
S
A
=
C
n
l
A
B
:
2
(297
2
+565
2
+581
2
) : 4
4 – 43380.2=3182.0
(
l
A
-1
)
–(3-1)=2,
erkinlik darajasi 2 ga teng
C
B
=
2
B
:
l
A
n-C=(268
2
+362
2
+375
2
+438
2
):3
4-43380.2=1231.2
(l
B
-1)=(4-1)=3,
erkinlik darajasi 3 ga teng
C
AB
=C
V
- S
A
- C
B
= 5024.1 -3182.0-1231.2 = 610.9
(l
A
-1)(l
B
-1)=(3-1)(4-1)=6 ,
erkinlik darajasi 6 ga teng.
F
kriteriyasi
uchun
o‗rganilayotgan omillarning ta‘siri va
o‗zoromunosibati uchun dispersiyasi tahlil jadvali tuziladi.
62-jadval
Rendamizatsion bloklar uslubida olib borishga ikki omilli 3
4 tajriba
dispersion tahlili natijalari
Dispersiya
Kvadratlar
yig‗indisi
Ozodlik
darajasi
O‗rtacha
kvadrat
F
f
F
05
Umumiy
5494.8
47
-
-
-
Takrorlanishlar
215.6
3
-
-
-
Sug‗orish A
3182.0
2
1591.0
205.8
3.30
Azot V
1231.2
3
410.0
53.1
2.90
O‗zoro ta‘sir
AV
610.9
6
101.8
13.2
2.40
Qoldiq (xato)
255.1
33
7.73
-
-
286
F
f
uchun ko‗rsatkichlar 2 chi ilova jadvallaridan olinadi, A,V va AV
o‗zoro ta‘sir va ko‗rsatkichlar uchun asosiy samaradorlik dispersiyasi
uchun erkinlik darajasidan kelib chiqqan holda qoldiq dispersiya
ko‗rsatkichi 3 ga teng .
Bizning misolda sug‗orish azotli o‗g‗itlar ko‗llash samaradorlik
ularning o‗zoro birgalikda ta‘sir etishda 5% li darajada (F
F
> F
05
).
4. Ayrim farqlanishlar ishonchliligini baholash uchun quyidagilar
aniqlanadi:
S
39
.
1
4
73
,
7
2
n
s
x
s
S
d
=
97
.
1
4
73
.
7
2
2
2
n
s
s
NCP
05
= t
05
sd = 2.0
1.97 = 3.94 s
5. NCP
05
bo‗yicha asosiy samaradorlik va o‗zoro ta‘sirni
ishonchliligini baholash. Bu misolda ayrim o‗rtachalar n = 4 ga tayanadi,
A asosiy samaradorlik uchun esa
nl
B
= 4
4= 16
va V asosiy samarasi
uchun o‗rtacha esa
nl
A
= 4
3=12
kuzatishlar.
Asosiy samaradorlik uchun S
d
va NCP
05
hisoblanadi:
A omili uchun
S
d
=
98
.
0
4
4
73
.
7
2
2
2
B
nl
s
s
NCP
05
= t
05
sd = 2.0
0.98 = 1.96 s
V omili va AV o‗zoro ta‘siri uchun:
S
d
=
13
.
1
3
4
73
.
7
2
2
2
B
nl
s
s
NCP
05
= t
05
sd = 2.0
1.13 = 2.26 s
So‗ngra asosiy jadval tuziladi yoki tajriba natijalari grafik usulida
izohlanadi
Jadval 72 da
NCP
05
ning uch xil ko‗rinishi keltirilgan: bittasida ayrim
farqlanishlar o‗rtachalari orasidagi ishonchlilikni baholash uchun
(
NCP
05
=3.94
), ikkinchisida esa A omili o‗rtachalari orasidagi fapqlarning
ishonchliligini baholash uchun (
NCP
05
=1.96
), va V omillar o‗rtachalari
287
orasidagi fapqlarning ishonchliligini baholash uchun (
NCP
05
=2.26
),
ya‘ni sug‗orish va azotli oziqlantirishdagi asosiy samaradorlikni baholash.
63-jadval
Sug‗orish va azotli o‗g‗itlar dozasini paxta hosildorligiga ta‘siri
Sug‗orish A
Azot dozasi, V
A omili
bo‗yicha
o‗rtacha
NCP
05
=1.91
0
60
120
240
Sug‗orilmagan
17.3
19.5
18.5
19.0
18.6
Mutadil
25.0
36.5
38.5
41.3
35.3
YUqori
24.8
34.5
36.8
49.3
36.4
V omili
bo‗yicha
o‗rtacha
NCP
05
=2.26
22.4
30.2
31.2
36.5
39.1
Bu tajriba misolida eksprimentlarda mavjud omillar dispersion
tahlil qilish texnikasini takrorlanishlarsiz ko‗rib chiqamiz . Ikki omilli
tajribalar takrorlanishlarsiz umumiy kvadratlar yig‗indisi uchta
komponentga ajratish mumkin:
C
Y
=C
A
+C
B
+C
AB+Z
DALA TAJRIBALARIDA KUZATUV VA UCHYOT
NATIJALARINI DISPERSION TAHLILI
Ilmiy tadqiqotlar olib borishda, ilmiy ishlarning dolzarbligi, uning
ahamiyati tajriba natijalariga qarab boholaydi. Ilmiy tadqiqotga to‗g‗ri
baho berishga faqat gina ilmiy ish uslubiy jixatdan to‗g‗ri amalga
oshirilganda imkoni bo‗ladi. Buning uchun tajribada barcha kuzatuv va
uchyotlar o‗z vaqtida sifatli amalga oshirilishi maqsadga muvofiq.
Tajribada fenologik kuzatuvlar har oyning dastlabki kunlari har bir
variantning hisobli variantlarida maxsus yorliqlar bilan ajratilgan
variantlarda amalga oshiriladi.
O‗simlik va tuproq xususiyatlarini tavsiflovchi ko‗pgina miqdor
ko‗rsatkichlar makbul taqsimlanish qonuniga bo‗ysunadi va ularga statistik
ishlov berish ekspriment strukturasini hisobga olgan holda dispersion
tahlil sxemasi bo‗yicha olibboriladi.
288
Biroq tajriba maydonidagi zararkunandalar va begona o‗tlar soni
bo‗yicha hisob natijalari , ekinzor holatini ballarda baholash , maxsulot
sifatinidegustatsion
baholash
ko‗pincha
odatdagi
qonunlarga
bo‗ysunmaydi va dastlabki ma‘lumotlarni yangidat o‗zgartirish zarur .
Agar ayrim kuzatishlar nulevoy yoki juda kichik ahamiyatga ega
variatsion o‗zgarishlar bo‗lganda bunday yangidan shakllanish holatlari
uchun x
1
=
x
yoki x
1
=
1
1
x
eng ko‗p mos keladi. Qaytadan hosil
qilingan sonlarga ishlov berish dispersion tahlil qilish usulida olib
boriladi. Ayrim muhim farqlarni baholagandan keyin dastlabki
ko‗rsatkichlarga takroran o‗tiladi.
Agar kuzatiladigan kattalikni nisbiy sonlar bilan (foizlarda yoki
bo‗laklarda) ifodalansa , boshlang‗ich sonlar burchak orqali qayta hosil
qilinadi , qaysiki uning sinusi kvadrat ildiz ostidagi bo‗lakcha yoki foiz
bo‗ladi : X
1
=
arisinas – burchagi
фоиз
. Buning uchun ilovadagi 7-
jadvaldan foydalaniladi.
Dispersion tahlil uchun berilgan jadvalda odatda individual
kuzatishlar (tahlillar) takdim etilmaydi , balki har bir bo‗lakchalar bo‗yicha
belgilar variatsiya ko‗rsatkichlarining o‗rtachasi keltiriladi. Aralash
o‗simlik yoki tuproq na‘munalarini delyanka ichidagi o‗zgaruvchanligi
xatosini uchyoti hisoblash operatsiyasi xajmini ortiradi va mohiyat
kriteriyasini sezilarli ravishda o‗zgarishiga olib keladi.SHuning uchun bu
variatsion o‗zgarkvchanliklarni uchyoti faqat aralash uslubiy
tadqiqotlarda mazmunga ega.
Misol 1. Rendamizatsion usulda ko‗yilgan tajribada bug‗doy don
tarkibidagi oqsil miqdorining quyidagicha o‗zgarishi kuzatildi.
64-Jadval
Bug‗doy doni tarkibidagi oqsil miqdori
Variantlar
(navlar)
Takrorlanishlar, X
Jami V
O‗rtacha
I
II
III
1(st)
14.8
17.2
13.4
45.4
15.1
2
13.8
15.8
12.2
41.8
13.9
3
15.6
18.2
14.4
48.2
16.1
Jami R
44.2
51.2
40.0
125.4=
X
15.0=
x
289
65-jadval
Dispersion tahlil natijalari
Dispersiya
Kvadratlar
yig‗indisi
Ozodlik
darajasi
O‗rtacha
kvadrat
F
f
F
05
Umumiy
28.30
8
-
-
-
Takrorlanishlar
21.34
2
-
-
-
Variantlar
6.86
2
3.430
137.20
6.94
Qoldiq(xatolar)
6.10
10
0.125
-
-
Do'stlaringiz bilan baham: |