B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 
 
 
 
 
 

---

283 
KO‘P OMILLI TAJRIBALARDA NATIJALARNI DISPERSION 
TAHLIL QILISH 
 
Ikki va undan ortiq omillar o‗rganiladigan tajribalar ko‗p omilli 
tajribalar deb ataladi. Ko‗p omilli tajribalarda bir vaqtning o‗zida bir 
nechta omillar: nav, mineral oziqlantirish, sug‗orish va boshqalar 
o‗rganiladi.
So‗ngi yillarda barcha soxalar singari qishloq xo‗jaligida ham ko‗p 
omilli tajribalarga bo‗lgan ehtiyoj ortib bormoqda . CHunki ko‗p omilli 
tajribalar olib borish bir vaqtning o‗zida bir necha savollarga javob olish, 
ilmiy ish samaradorligini oshirish imkonini beradi. Biroq, ko‗p omilli 
tajribalar olib borish bilan birga, tajriba natijalarini dispersiont tahlil qilish 
uslubiyatini to‗g‗ri amalga oshirish lozim. Ko‗p omilli tajribalarda 
natijalarni dispnrsion tahlil qilish bir omilli tajribalardagidan farq qiladi. 
Ko‗p omilli tajribalarda tajriba natijalarini dispersion tahlil qilish
quyidagi tartibda olib boriladi: 
1)
Dastlabki ma‘lumotlar hosildorlik jadvalga kiri-tiladi, hosil 
yig‗indisi va o‗rtacha ko‗rsatkichlari aniqlandi; 
2)
Umumiy variatsiya S
Y, 
takrorlanishlar C
P, 
variantlar
C
V 
va 
qoldiq variatsiyasi uchun kvadratlar yig‗indisi hisoblanadi, ya‘ni 
ma‘lumotlar bir omilli dala tajribalaridagi singari ishlov beriladi; 
3)
Variantlarning umumiy variatsiyasi quyidagi kompo-nentlarga 
bo‗linadi - o‗rganilayotgan omillarning asosiy samara-dorligi va ularning 
o‗zaro munosibati; 
4)
Dispersion tahlil jadvali tuziladi va F-kriteriyasi bo‗yicha 
omiddarning ta‘siri va o‗zaro munosibatining ahamiyati-ni nulevoy 
gipltezasi tekshiriladi ; 
Dala 
eksprementlarida 
ko‗pincha o‗rganilayotgan omillarni 
birgalikda tadbiq etilishi ularni alohida – alohida ko‗llanishiga nisbatan 
ko‗p (sinergizm) yoki kam (antoganizm) samara berishi mumkin. 
Demak, omillarning o‗zoro ta‘siri mavjud bo‗lib: birinchi holatda u 
ijobiy, ikkinchi holatda esa salbiy xususiyatga ega. Omillar o‗zaro
ta‘sir etmagan hollarda birgalikda ko‗llanila-digandan olingan ko‗shimcha 
hosil salmog‗i omillar alohida – alohida ta‘sir qilgandanda olingan 
ko‗shimcha hosillar yig‗indisiga teng bo‗ladi, bu arditivizm deb ataladi.