Б. Ж. Эшов, А. А. Одилов Ўзбекистон тариxи

Абул Аббос Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Носир ал-
Фарғоний 797-865 йилларида яшаб ижод қилган 
ватандошимиздир. Аҳмад Фарғоний ўз асарлари билан 
фан тарихида катта из қолдирди. У математика, геогра- 
ал- Фарғоний фия, астрономия, тарих соҳаларида ижод қилди. Аҳмад
Фарғонийнинг 
ижодий фаолияти Бағдодда улуғ 
мутаффакир олим Ал-Хоразмий раҳбарлигидаги “Байт-ул-Ҳикма” билан 
боғлиқдир. У араб атамашунослигини пайдо бўлиши ва илмий тараққиётига 
муносиб ҳисса қўшиб, Бағдод ва Дамашқда расадхоналар қурилишида 
шахсан қатнашди. Аҳмад Фарғонийнинг китоблари дунёга маълум ва 
машҳурдир. “Китоб фи Усул илм ан-Нужум” (“Фалакиёт илмининг усуллари 
ҳақида китоб”), “Фалакиёт рисоласи”, “Фалак асарлари сабабияти”, “Ал-
Мажистий”, “Илм-хайя”, “Ал Фарғоний жадваллари”, “Устурлоб билан амал 
қилиш ҳақида”, “Ой ернинг устида ва остида бўлганида вақтни аниқлаш 
рисоласи”, “Етти иқлим ҳисоби”, “Устурлоб ясаш ҳақида китоб” 
асарларининг қўлёзмалари Англия, Франция, Германия, Миср, Ҳиндистон, 
АҚШ ва Россияда сақланмоқда.
Аҳмад Фарғонийнинг бу асарларидаги илмий кашфиётлари бутун 
жаҳон фани ва маданиятига улкан ва муносиб ҳисса қўшди. У 812 йилда 
қуёш тутилишини олдиндан башорат қилиб берди, ернинг думалоқ 
эканлигини илмий далиллар билан исботлаб, бир хил фазо ёритгичларни ҳар 
хил вақтда кўрилишини, тутилишини ҳамма жойда ҳар хил кузатиш 
мумкинлигини изоҳлаб берди. 
Аҳмад Фарғоний яратган илмий кашфиётлар натижалари қайси фан 
соҳасида бўлишидан қатъий назар ғоятда пишиқ, пухта ва ниҳоятда 
мукаммал бўлган. XII асрдаёқ олимнинг асарлари лотин 
тилига таржима қилинганлиги ва Европага тарқалганлиги 
бу фикрнинг исботидир. Европаликлар Аҳмад Фарғонийни 
“Ал Фраганус” деб атаганлар. Унинг асарларини лотин, 
немис, инглиз, француз, рус ва бошқа тилларга таржима 
қилганлар. 
Абу Наср Муҳаммад ибн Муҳаммад Форобий 873 
йилда Фороб (Ўтрор) яқинидаги Васиж шаҳарчасида 
таваллуд кўрган ва 951 йилда Дамашқда вафот этган. 
Ўрта Осиёнинг йирик қомусий олимларидан бири, 

---

273 
Шарқ уйғониш даврининг энг кўзга кўринган арбоби, Шарқ фалсафасининг 
отаси Форобий аввал Фороб, Бухоро ва Самарқандда билим олди ва турли 
тилларни ўрганди. Бағдодга келгач фаннинг турли соҳалари бўйича 
билимларини чуқурлаштиришда