‘£b e k is t 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi kamilova firuza kuchkarovna kamilov zafarjon kamolovich xalqaro turizm bozori

Litsenzion bitimlar
(franchayzing) - bitim li VM T Vertikalning 
m arketing tizim i bir shakli. Franshiza (inglizchadan 
franchise
— ovoz 
berish huquqi) — tuzilgan litsenzion bitim asosida biror firma nom idan 
xizmatlarni sotish huquqi. Franchavzingning boshqa shartnom ali tizim - 
lardan asosiy farqi shundaki, u odatda g‘aroyib xizmatlarga, biznesni 
am alga oshirish uslublariga, savdo belgisi, p aten t yoki m ualliflik 
huquqiga asoslanadi. Franshiza tizimlari ko‘proq zanjir nom ini olgan 
ovqatlanish tashkilotlarida (masalan, Me Donalds) yoki joylashtirish 
muassasalarida (masalan, Holiday Inn) tarqalgan. Turizm da bunga 
yorqin misol qilib, nemislarning TU I firmasi tom onidan tuzilgan V er­
tikal m arketing tizimi (VM T)ni ko‘rsatish mumkin.
O datda franshiza beruvchi (huquqqa ega bo‘lgan) va franshiza oluv- 
chi (huquqqa ega b o ‘luvchi) orasidagi bitim quyidagilardan iborat:
• franshiza oluvchining franshiza beruvchining savdo belgisidan 
foydalanishi;
• franshiza oluvchining franshiza beruvchining xizmat ko‘rsatish 
texnologiyalari va standartlaridan foydalanish tizimi va uslublarini, hatto 
buxgalteriya hisoboti yuritishni qo‘llash;
• franshiza beruvchi tom onidan ishlab chiqilgan personalni tay- 
yorlash usullaridan foydalanish. U o ‘z ichiga franshiza beruvchining 
korxonasida ish o ‘rganishni ham oladi;
• franshiza oluvchini franshiza beruvchining um um iy reklama va 
m arketing tizimiga kiritish.
Franchayzing huquqqa ega b o ‘lgan va huquqqa ega b o ‘luvchining 
sam arali faoliyatini ta ’minlaydi. Franshiza oluvchi o ‘z daxlsizligini 
saqlab qolgan holda mavjud tizimga o ‘rnashadi. Misol uchun, m eh- 
m onxonalarda umumiy bronlash tizimiga kirish huquqini oladi, shun- 
da unga mijoz yuboriladi, lekin bunda u reklama xarajatlarini o ‘z 
bo‘yniga oladi. Yirik xalqaro zanjirlar o ‘zlari markazlashgan ta ’minlovchi 
korxonalar, o ‘quv markazlari, mebel va jihozlam i yasash, ta ’mirlash 
firm alarini tashkil qiladilar. M ashhur m ehm onxona zanjirlarida o ‘z 
tarkibidagi barcha korxonalar uslubining haqqoniyligi va takrorlan- 
masligini ta ’minlovchi xizmat ko‘rsatish standartlari va m a’lum qoidalar 
shakllangan.
14-jadvalda m ehm onxona zanjirlarining raqamlardagi m a’lumotlari 
keltirilgan.
Franshiza tizim i m ehm onxona sanoatida xalqaro xarakterga ega.

---

A m erikaning «Holiday Inn» va «Sheraton» kompaniyalari dunyoning 
ellikdan ortiq mamlakatlarida o ‘z filiallariga ega.
VM Tning yana bir turi — boshqariladigan VMT Vertikal marketing 
tizimi. Agar qatnashuvchilardan birining mavqeyi boshqalarnikiga nis­
batan balandroq b o ‘lsa, bu tizim boshqariladigan VMT deb ataladi. 
Bunda mahsulotning iste’molchiga yetgunga qadar b o ‘lgan harakatli 
bosqichlari bir qatnashuvchiga xos vositalar orqali amalga oshiriladi. 
Bunday, (VMT)ga Vertikal marketing tizim i misol qilib, «Thomas 
Cook» yoki «American Express» kom paniyalari faoliyatini keltirish 
mumkin.
Sotish kanalini qurishning VMT Vertikal marketing tizim i tam o- 
yilidan boshqa yoMi ham mavjud. Turizm da shunday sotish kanallari 
mavjudki, unda ikki yoki undan ortiq firm alarning m arketing im koni- 
yatlari birlashtiriladi. Bunday birgalikdagi ham korlik doim iy yoki 
vaqtincha amalga oshiriladi. Bu tamoyil b o ‘yicha qurilgan sotish kanali