‘£b e k is t 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi kamilova firuza kuchkarovna kamilov zafarjon kamolovich xalqaro turizm bozori

Tez tarqatish
— turistik m ahsulotni xohish va im koniyatga ega 
bo'lgan ixtiyoriy vositachiga sotish huquqini berish.
Eksklyuziv tarqatish
— agentlik bitim lari asosida am alga oshiriladi 
va turagentga m a’lum ustunliklar beradi. Bu ustunliklar quyidagilardan 
iborat:
• m a’lum hududda turistik mahsulotni sotishga istisnoli huquq berish;
• turistik mahsulotning pastroq narxlari;
• yuqori pul mukofotlari,
• turistik mahsulotga kafolatlangan kvotalar berish.
Turoperatorga tarqatishning eksklyuziv turidan foydalanish agent-
ga t a ’sir ko'rsatish imkoniyatini beradi. Bular:
• mahsulotga oxirgi narxni o ‘rnatish imkoniyati;
• mijozlarga xizmat ko‘rsatishda texnologik talablar va standartlar- 
ni o ‘rnatish;
• turistik mahsulotni sotish ustidan nazorat qilish im koniyati;
• turagentning boshqa tu rop erato r bilan ham korlikdagi cheklanish-
lari.
Bunday yondashish bozorni segm entlar b o ‘yicha egallash bilan 
tavsiflanadi. Bunday ish davom ida xarajatlar va ushlanib qolishlar 
kam ayadi, nazorat qilish va boshqarilish darajasi yuqori b o ‘ladi.
Turizmda yuqorida ko‘rsatilgan tarqatishning ikki tu rin i q o ‘llash 
cheklangan. Tarqatishning uchinchi turi, ya’ni 
selektiv tarqatish
usuli 
ko‘p tarqalgan. Chunki unda, bozorni egallash vaqtida sotish kanali 
ustidan nazorat saqlanib qoladi va arzonga tushadi.

---

Bu usul mohiyatini quyidagicha ifodalash mumkin: jalb qilinadigan 
vositachilar bittadan ko‘p, lekin mahsulotni sotish bilan shug‘ullanishga 
tayyor kishilarning umumiy sonidan kam.
Strategiyani shakllantirishning muhim unsuri — tanlangan vositachi 
bilan ishlashning to ‘g ‘ri shaklini aniqlash. Ishlash shaklini to ‘g‘ri 
aniqlash — sotish kanalini boshqarish imkoniyati, vositachining mo- 
tivlanishi va kanal faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirishdir.
Agent turoperatorning m as’ul vakili hisoblanadi va uning nomidan, 
uning ko‘rsatmalari b o ‘yicha ish olib boradi. Turoperator (prinsipal) 
va turagent hamkorligining uch shakli ajratib ko‘rsatiladi:
• bildirilgan prinsipal — agent turistik m ahsulotni prinsipalning 
k o ‘rsatm alari bo'yicha sotadi. Barcha hujjatlashtirish ishlari agent 
ko‘rsatilgan holda prinsipal nom idan toMdiriladi. Turistik mahsulot 
uchun barcha mas’uliyat prinsipal zimmasiga tushadi, agent mijoz ol- 
dida rasm an hech qanday javobgarlikka ega emas;
• bildirilm agan prinsipal — agent turistik m ahsulotni prinsipal 
ko‘rsatmalari bo‘yicha, lekin o ‘z nomidan sotadi. Turist barcha e ’tirozlami 
turagentga bildiradi, u o ‘z navbatida shikoyatni prinsipalga yetkazadi;
■
agent boshqa hududda turoperatorlik vazifasini olishi т а o ‘z tu ­
ristik mahsulotini, prinsipal mahsulotini sotishi m um kin (Bunda prin­
sipal bildirilmasligi mumkin). Misol uchun, agent prinsipalning turistik 
m ahsulotini chet davlatlarga yuborish joyiga yetkazib, m ehmonxona 
xizmatlarini ko‘rsatib, ko‘p bo‘g‘inli murakkab to ‘rni turistga taqdim 
etadi. Prinsipalning turistik mahsuloti shu bo‘g‘inlardan biri t>o‘ladi. Bu 
holda tur yig‘indisi uchun barcha javobgarlik agent zimmasiga tushadi.