‘£b e k is t 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi kamilova firuza kuchkarovna kamilov zafarjon kamolovich xalqaro turizm bozori

9.4. Turmahsulotni sotish jarayonida turagentlarning o ‘rni
Turoperator va turagent orasida o ‘zaro munosabatlar o ‘rnatish ja ra­
yoni um um iy ko‘rinishda quyidagicha bo‘ladi:
• turoperatorning oshkora ko‘zbo‘yamachilik usuli;
• turoperator va turagent orasida bitim tuzilishi (agentlik bitim i);
• turoperator tom onidan takliflar (price lists) va reklama m aterial- 
larining yuborilishi;
• turistik mahsulotni bronlash to ‘g‘risida turagentning arizasi;
• arizaning turoperator tom onidan tasdiqlanishi va hisob raqam i- 
ning o ‘rnatilishi;
• turagent tom onidan hisob-kitoblarning amalga oshirilishi va tu ­
ristlar hujjatlarining taqdim etilishi (mam lakatdan vaqtincha ketish 
hollarida vizalam i rasmiylashtirish uchun).
Turistik operatsiyalar tavsifiga ko‘ra, agentlik bitim larining tarkibi 
turlicha b o ‘ladi. Agar gap bir martalik yoki qisqa muddatli bitim ha- 
qida borsa, ular juda batafsil, agar kelishuv uzoq muddatga moMjallangan 
b o ‘lsa, bunda faqat asosiy shartlar keltiriladi. S o‘nggi holatda tijoriy 
shartlarni oydinlashtirish bitimga tuzilgan ilova asosida (masalan, yil- 
lik protokollar) yoki joriy ro‘yxatga olish asosida amalga oshiriladi.
Agentlik bitim lari doirasidagi shartlar quyidagilardan iborat:
• turistik m ahsulotni yetkazish bo‘yicha majburiyatlar;

---

• turistik xizm atni bronlash shartlari (uslublari, m uddati, tartibi, 
axborotlar hajmi);
• turistlarga xizmat ko‘rsatish shartlari, xizmat ko‘rsatish hujjatlari, 
imtiyozli xizmat ko‘rsatish tartibi;
• narx siyosati;
• o ‘zaro hisob-kitob va toMovlar siyosati;
• pul bilan taqdirlash tartibi va xarakteri;
• konfidensiallik;
• mas’uliyat;
• e ’tirozlarni ko‘rib chiqish va hal qilish tartibi.
Agentlik bitimlarining amaliy shartlari agent va prinsipal tom ondagi 
majburiyatlar asosida ham belgilanadi.
Agentning m uhim majburiyatlari quyidagilar:
• ongli xatti-harakat;
• prinsipalga potensial mijoz haqida to ‘g‘ri m a’lum ot berish;
• kelishilgan narxlarda rejali sotish hajmi;
• prinsipal imidjini saqlab qolish;
• prinsipal o ‘m atgan narx darajasiga va narx siyosatiga rioya qilish;
• prinsipal tomonidan ruxsat etilgan chegirmalardan to ‘g‘ri foydalanish;
• prinsipal tom onidan berilgan m a’lum otlarning konfidensialligini 
saqlash;
• o ‘z vaqtida, belgilangan shaklda prinsipalga hisobot berish;
• prinsipalni yuzaga kelgan qiyinchiliklar, e ’tiro zlar va mijozlar 
reklamatsiyasi to ‘g ‘risida xabardor qilish.
Prinsipalning asosiy majburiyatlari:
• agentni o ‘qitish;
• agentning istisnoli huquqqa ega bo'lgan hududini belgilab berish 
(agar bitim da ko‘rsatilgan boMsa);
• m a’lum otlar va reklama m ateriallarini yetkazish tartibi.
Bitimning asosiy qismini haq to ‘lash shartlari, m uddati va hajmi
tashkil qiladi. Haq toMash hajmi 2—12 % ni tashkil qiladi.
Agentga haq to ‘lashning b ir necha usullari mavjud:
1. 
Prinsipal (principal) — o ‘z nom idan ish yuritishga ruxsat bergan 
yuridik shaxs.
1) m ijo zlarn in g v o s ita la ri p rin sip a lg a o ‘tk a z ilg a n d a n s o ‘ng 
belgilangan m uddatda;
2) pulni prinsipalga yuborishdan oldin bevosita tu r qiym atidan ushlab 
qolish;

---

3) o ‘zaro hisob-kitob, yig‘ilib borish chizmasi bo‘yicha va boshqa.