B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

2.
14.Oqsillar klassifikatsiyasi. 
Oqsillar 
asosan 
aminokislotalar 
soniga 
ko‗ra, tarkibi va strukturasi bo‗yicha 
klassifikatsiyalanadi. 
I. Aminokislotalar soniga ko‗ra: 
1. 
Oligopeptidlar (
2 tadan 10 tagacha aminokislotadan iborat). 
2. 
Polipeptidlar
(10 tadan ko‗p aminokislotalardan iborat). 
asosan polipeptidlar 10 tadan 50 tagacha aminokislotalardan iborat bo‗ladi – gormonlar. 
Oqsillar (proteinlar) – 50 ta aminokislotadan bir qancha milliongacha bo‗lishi mumkin. 
II. Tarkibi bo‗yicha: 
1.
Oddiy oqsillar (proteinlar
) faqat aminokislota qoldiqlaridan iborat. Gistonlar 
nukleoproteinlar tarkibiga kiradi, genom aktivlik metabolizmini boshqarilishida muhum rol 
o‗ynaydi.
Suvda yoki boshqa eritmalarda erish xususiyatiga qarab bir-biridan farq qiladi:
Albuminlar--
Toza distillangan suvda eriydigan oqsillar. 

Tuxum oqsili, bug'doy va no'xat 
oqsillari misol bo'ladi.
Globulinlar-- 
Osh tuzining kuchsiz eritmasida eriydigan oqsillar Qon tarkibidagi oqsillar va 
ko'pchilik o'simlik oqsillari kiradi.

---

47 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Tirik organizmlarning hujayralarida yana spirtlarda,
 
kuchsiz ishqoriy eritmalarda eriydigan 
oddiy oqsillar ham mavjud.
 
Albumin va globulinlar hayvon oqsillari bo‗lib, sut, tuxum, 
muskullarda uchraydi. 
 
2. 
Murakkab oqsillar (proteidlar)
tarkibida aminokislotalardan tashqari qo‗shimcha moddalar 
tutadi. Murakkab oqsillar tarkibida aminokislotalardan tashqari, oddiy metall atomi yoki boshqa 
oqsil bo'lmagan murakkab moddalar ham uchraydi. 
Xromoproteidlar---
(gemoglobin, sitoxrom) 
Nukleoproteid
– yadrodagi nuklein kislotagabirikkan oqsillar (xromatin).
Lipoprotein
– oqsil va lipidlardan iborat (plazmatik membranadagi).
Fosfoproteidlar
– oqsil va fosfatlardan iborat (sutda, tuxum sarig‗ida, baliq ikrasida ko‗p 
bo‗ladi). 
Glikoproteidlar 
– oqsil uglevodlar birikmasi (hujayra membranasi komponenti). 
Metalloproteidlar – oqsil va metallar birikmasi (fermentlar). 
III. Strukturasi bo‗yicha: 
Fibrillyar oqsillar
– polipeptid zanjir ipsimon, suvda yomon eriydi (soch va mol shoxidagi 
keratin, mushakdagi miozin, suyakdagi kollagen). 
Globulyar oqsillar
– sharsimon polipeptid zanjir, suvda (albuminlar) yoki natriy xloridning 
kuchsiz 
eritmasida 
(qon 
plazmasi 
oqsillari, 
fermentlar) 
eriydigan 
oqsillar. 

---

48 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42