Б. А. Абдукаримов, А. Б. Бектемиров, М.Қ. Пардаев, Ш. С. Салимов, Э. Ш. Шавқиев, Ф. Б. Абдукаримов корхона иқтисодиёти

Корхона иқтисодиёти фанининг объекти - корхона фаолиятида рўй бераётган иқтисодий реалликдир.

Корхона иқтисодиёти фани ўз объектида рўй бераётган реал иқтисодий ҳодисаларни ўрганиб, уларнинг аҳамиятини, ҳолатини ва келажагини ёритиб, маълумот беришни ўргатиши зарур.

Шу сабабли фаннинг объекти доирасида, унинг предметини аниқлаб олиш, фанни ўқитишда, талабалар тамонидан уни ўзлаштиришда чуқур назарий ва амалий аҳамият эгаллайди.
Чунки корхона иқтисодиёти фанининг объекти бўлмиш иқтисодий реаллик қандай, қачон ва нимада намоён бўлади, ҳозирги ҳолати ва келажакда қанақа натижа беради деган саволларга жавоб бериш, корхона иқтисодиёти фанининг предметини, уни ўрганадиган усулларини, мақсад ва вазифаларини назарий жиҳатдан асосли аниқлаб беришга боғлиқдир.
Корхона фаолиятида шаклланадиган иқтисодий реаллик (ҳодисалар, жараёнлар) қандай воситалар орқали вужудга келади?
Биринчи восита бу инсон омили, унинг меҳнати.
Иккинчидан – моддий (ишлаб чиқариш) воситалар, яъни капитал.
Учинчи - табиий ресурслар, ер.
Тўртинчи омил - тадбиркорлик.
Бешинчидан – ахборотлар.
Келтирилган бешта омил орқали жамиятда инсон эҳтиёжини қондириш учун зарур бўлган моддий ва маънавий бойликлар яратилади. Бу омиллар корхонада бирлаштирилиб, товар ва хизмат ишлаб чиқарилишига йўналтирилади.
1.4.1-чизмада ишлаб чиқариш омилларини корхонада бирлаштирилиши ифода этилган.
Бу жараёнда ер - меҳнат - капитал тадбиркорлик ва ахборотлар орқали бирлаштирилади...
Ишлаб чиқариш омилларини бирлашиши техник-технологик, илмий-техник, ижтимоий-сиёсий, маданий-маънавий ва маърифий жараёнлар қатори иқтисодий жараёнлар ва ҳодисалар рўй беради. Бу иқтисодий жараёнлар ва ҳодисалар корхонанинг хўжалик механизмида ўз аксини топади.
1.4.1-чизма.

Тадбиркорлик

К
а

п
и
т
а
л

Е
р

Корхона

Меҳнат

Ахборотлар

Хўжалик механизми деганда такрор ишлаб чиқариш жараёнини (иқтисодиётдагибарча соҳаларни) тартибга солиш учун ишлатадиган ташкилий, иқтисодий шакл ва усуллар йигиндисини (мажмуасини) тушунамиз.

Хўжалик механизмининг моҳиятини тушуниш учун унинг таркибий тузилиши ва элементларини аниқлаб олиш зарур.
Хўжалик механизми иеорархик таркибий тузилиш бўйича жамият, ҳудудий тармоқлар ва соҳалар, бошқармалар ва корхона хўжалик механизмларидан таркиб топади. 1.4.2-чизмада хўжалик механизмини иеорархик таркибий тузилиши келтирилган.