Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

-ла
аффикси 
ёрдамида ясалган объекгли феълларга хос хусусиятли объект- 
сиз феъллар ясалиши талаби билан 
-лан
аффикси юзага 
келган. Шу маъносида 
-ла
аффиксининг феъл ясаш вазифа 
доираси қандай кенгая борган бўлса, объектсиз феъл ясовчи 
сифатида 
-лан
аффиксининг феъл ясаш доираси ҳам шундай 
кенгая борган.
-ла
аффикси кўриб ўтилган маъноси билан белги бил- 
дирувчи сўзлардан ҳам феъл ясайди. Бундай феълларнинг 
асосий қисми объектли, жуда кам қисми объектсиз феъл- 
лардир. Мас., 
енгилламоқ, ориқламоқ
феъллари объектсиз 
феълдир. Лекин айнан бир аффикс билан айнан бир маъно- 
даги объектли ва объектсиз феъл ясалиши тил табиатига мос
152
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

келмаидиган ҳодисалардан ҳисобланади. Тилда доим кон- 
кретликка, аниқликка интилиш бўлади. Масалан, ҳозирги 
ўзбек адабий тилида 
тиззаламоқ
феълининг икки маъноси 
бор: 1) „тизза билан ниқталамоқ (босмоқ)“; 2) „гавдани 
(ўзини) тиззага таянган ҳолда тутмоқ, шундай ҳолатга олмоқ“. 
Тиззаламоқ
феъли биринчи маъносида объектли, иккинчи 
маъносида эса объектсиз феълдир. Ҳозирги ўзбек адабий 
тилида 
-ла
аффиксининг кўрилган маъноли объекгсиз феъл 
ясаши тўхтаган. Ҳозирги тилда авваллари ясалган шундай 
объектсиз феълларгина бор, янги-янги ясалиш эса йўқ. 
Шуниси ҳам характерлики, авваллари 
-ла
аффикси ёрдамида 
ясалган феълларнинг кўпчилиги ўрнида 
-лан
аффикси 
ёрдамида ясалган феъллар қўлланяпти, яъни 
-ла
аффикси 
ёрдамида ясалишидан 
-лан
аффикси ёрдамида ясалишга 
ўтиляпти — объектсиз феъл ясаш