Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

бе-
аффикси ўзига 
синоним бўлган 
-сиз
аффиксидан бирон фарқли хусусиятга 
эга эмас. Ҳозирги ўзбек тилида мавжуд бўлган 
бе-
аффиксли 
сифатларнинг асосий қисми ўрнида 
-сиз
аффикси билан 
ясалган сифатлар қўллана олади. Худди ана шу ҳодиса, яъни
132
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ое-
аффикси маъно нозиклиги ёки бошқа бирон жиҳатдан ўз 
синоними бўлмиш 
-сиз
аффиксидан фарқланмаслиги унинг 
сифат ясаш вазифасини деярли тўхтатишига, инкор (,,йўқ“) 
маъноли сифатлар 
-сиз
аффиксининг ўзи билан ясалавери- 
шига сабаб бўлган.
ғайри-
аффикси. Бу аффикс сифатлардан сифат ясайди. 
Унинг ёрдамида ясалган сифатлар шахс ёки предметнинг сўз 
ясалиш асосидан англашилган белгига зид, қарама-қарши 
белгили эканини билдиради: 
ғайриилмий, ғайриқонуний
каби.
Бу аффикс араб тилидан ўзлашган саноқли сўзлар 
таркибида бўлган: 
ғайридин, ғайришаръий
каби. Кейинчалик 
эса ўзбек тилининг ўзида ҳам айтиб ўтилган маъноли сифат- 
лар ясайдиган бўлган.
ғайри-
аффиксининг юқорида қайд этилган маъноси 
илмий адабиётларда, шунингдек, дарслик ва қўлланмаларда 
кўрсатилган. Биз бу ўринда мазкур сўз ясовчига хос яна бошқа 
хусусиятлар ҳақида қисқача тўхтамоқчимиз.
Бу аффикс инкор маъноли сифат ясовчилардан, ўз хусу- 
сиятига кўра, 
но-
аффиксига яқин туради. Лекин бу аффикс- 
дан ҳам ўзига хос хусусиятлари билан фарқланади.
но-
аффиксининг таҳлилида кўрдикки, у ўзи қўшилган 
сўзга (сўз ясалиш асосига) оид маънони инкор этади, яъни 
„эмас“,„бўлмаган“ деган маънони билдиради, шундай маъно- 
ли сифатлар ясайди: 
нотабиий
(табиий эмас, табиий бўл- 
маган), 
нотўғри
(тўғри эмас, тўғри бўлмаган) каби. Худди 
шундай белгини ифодалаш учун