Азамат Меҳмоналиевич Тошпўлатов – Қўқон давлат педагогика институти кихиси

Насл (ёки суяк) сурмоқ Наслдан наслга ўтмоқ (бирор касаллик, ирсий ҳолат ва ш.к.). Тирноғи сурибди Янги тирноқ чиқиб ва ўсиб, эски, зарарланган тирноқни туширибди. Умр сурмоқ Умр кўрмоқ, яшамоқ. Қалам сурмоқ айн. қалам тебратмоқ қ. тебратмоқ. Навоий улуғ форс шоирлари каби, шеърнинг ҳамма шаклларида қаламни жасур сурди. Ойбек, Навоий.⁵
Изоҳдан кўринадики, сурмоқ ўтимли феъл бўлиб, нимани, кимни сўроқларига жавоб бўлувчи валентликка эга. Изоҳлаш учун келтирилган маънодош, уядош сўзларнинг аксарияти(1-,2-,3- маънолар)да орттирма нисбат кўрсаткичларининг қўлланилиши ҳам тазйиқ тусининг мавжудлигини таъкидлаб(бу изоҳлардаги куч билан сиқиб, босиб бориб...,куч билан олиб, тортиб, судраб ёки эргаштириб кетмоқ...куч, тазйиқ билан сиқиб чиқармоқ), сурилувчининг ҳаракатда пассив иштирокчи эканига ишора қилади: яъни у суриш ҳаракати таъсирида қолади, ҳаракатни бажармайди.
Сленг сифатида қўлланган сур сўзи тазйиқ маъносини сақлаган ҳолда, ушбу ҳаракатни бажаришни адресатнинг ўзига юклаш билан сленгларга хос бўлган экспрессияга – киноя, кесатиқ, мазах кабилар юзага келишига – эришилган. Ушбу сленгнинг юзага келишида унинг айнан морфологик хусусиятлари асос бўлган. Ўзини ўзи ҳамда тазйиқ каби бир қарашда жамлаб бўлмайдиган маъно тусларининг бирлашиши сленгни яратган. Қизиғи шундаки, айнан ўзини ўзи маъносининг ифодаловчиси йўқлиги ҳам бу ўринда аҳамиятлидир. Ушбу маъно шаклий ифода топса, барча грамматик қоидалар бажарилади, сленгларга хос экспрессивлик йўқолади: сурил(ўзлик нисбат шаклининг қўлланилиши сўзни сленг сирасидан чиқаради).
Ўрамоқ сўзи сленг сифатида қуйидагича қўлланилади:
Қизни ром этмоқ(йигит томонидан): Баҳс бойлашиб айтаманки, уни бир ойда ўрайман(Кинофильмдан).
“Ўзбек тили изоҳли луғати”да кўрсатилишича, ўрамоқ сўзи қуйидаги маъно тусларига эга:
ЎРАМОҚ 1 Ўрам, калава қилиш учун айлантирмоқ, ўрам, калава ҳосил қилмоқ. Газетани ўрамоқ. Картонни ўрамоқ. mm Овқатдан сўнг энам хира чироқ ёруғида, ўзларича қандайдир қадимий ашулани хиргойи қилиб, калава ўрардилар. «Саодат».
2 Ип, сим ва ш.к. ни бирор нарса устидан айлантириб, ўрам ҳолига келтирмоқ. Ипни чиллакка ўрамоқ. Арқонни белга ўрамоқ. тш Ипакларни найчага ўрайдиган, калавалайдиган дастгоҳлар бир маромда ишламоқда. Газетадан. Баъзан йигитлар белларига йўғон симни уч-тўрт қават қилиб ўраб келадилар. С. Сиёев, Ёруғлик.