Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

38 

library.ziyonet.uz/ 

 

sindirdi, u boʻlsa bir gʻazabga kelib, osmon qabatlarini sindirishga chogʻlanadi, bir 

achchiq-achchiq hasrat mayini sipqoradi, bir «navrasta shamshodi»dan xushhol 

bogʻbonlarga qarab taskin topadi. Shu-da insonning ahvoli, uning qoʻlidan boshqa nima 

ham kelardi? Shoir alamzada odamning ruhiy ahvolidagi oʻzgarishlar, toʻlqinlarni bir 

nechta she’riy baytda ana shunday teranlik bilan chizadi. Keyingi baytlarda taskin 

ohangi, noilojlik, nochorlik davom ettirilgan. Masalan, oltin bayt: 

Chun xudo Layli quloqin yolqitur, Majnun, ne sud 

Togʻni gar keltirur afgʻonga faryodi bila. 

Ya’ni: «Ey Majnun, faryoding bilan togʻni keltirganingdan nima foyda. Laylining 

qulogʻiga tuyakashlarning xirgoyisi yoqmayapti». Shoir oʻzining ohu nolasidan 

pushaymon, chunki boʻzlab dod solishlar, falakning giribonidan olish hech bir naf’ 

keltirmaydi, hech kim uni eshitmaydi. Hatto Layli va Majnunning faryodlaridan tuygan. 

Navoiy insonning qarshisida ojizligini ta’kidlamoqchi. Oʻkiriklar behuda, undai koʻra 

muazzam, behudud ishq sahrosiga qadam qoʻy, oʻzingni shu bilan ovut — najot shunda, 

deb uqtiradi u: 

Ey Navoiy, ishq sahrosida xud qoʻyding qadam, 

To nechuk loshkaysan ul poyoni yoʻq vodiy bila. 

Ishq vodiysi — ilohiy dargoh huzuri bir-biridan ajralgan doʻstlarning vaslga erishadigan, 

diydor koʻrishadigan joyi. Inson ruhi oʻz mahramini izlab topadi. Navoiy va uning 

zamondoshlarining ishonch-iymoni shunday edi. Shu sababli shoir ishq vodiysiga 

kirdingmi, imillama, oldinga intil, deb jahd etadi. Ya’ni: «Ey Navoiy, ishq sahrosiga 

qadam qoʻyganingdan keyin, endi nega boʻshashasan («loshkaysan»— qadimgi turkiy 

soʻz boʻlib, boʻshashmoq, imillamoq ma’nolarini bildiradi), poyoni yoʻq bu vodiyda». 

Gʻazal N-voiyga xos shunday mantiqiy yakun — shoirona ruhbaxsh ohang bilan 

nihoyasiga yetgan.