Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

33 

library.ziyonet.uz/ 

 

 

Mana oʻsha bayt: 

Gar chiday olmay koʻngul bersam birovga nogahon, 

Bori el ichra chiday olguncha mashhur etmayin, 

Oshiqlikning talablaridan voz kechishta «ahd» qilgan lirik qahramon endi oʻzining bunga 

chiday olmasligini anglaydi, endi u bir goʻzalga, mukarram doʻsti azizga koʻigil berishi 

muqarrar. Lekin endi u ishqini pinhon tutishga «ahd» qiladi. Ammo bu ish imkondan 

xorij, chunki oshiqlik oshkoro boʻlmay iloji yoʻq — dardni yashirsang, isitmasi oshkora 

qiladi. 

 

Shunday ekan, ishq va mayni (vahdoniyat nurini) tark etib boʻlmaydi. 

Ishqu may anjomi chun hakir oʻldi, qoʻy, ey shayxkim, 

Oʻzni bu iqboldin kuch birla mahjur etmayin. 

Anjom — tugallanish, oqibat demak, Mahjur — ayriliqda qolgan odam. Baytning nasriy 

mazmuni esa bunday: «Ishq va may, ya’ni ilohiy ne’matga intilishni yigʻishtirib qoʻyish, 

tark etishning oqibati hajr-ayriliqdir. Qoʻy, ey shayxkim, oʻzimni bu saodat — oshiqlik 

va bodaparastlik saodatidan kuch bilan ajratmayin». 

 

Mana endi hammasi ravshan boʻldi: Alisher Navoiy taqvodor shayx gapiga kirib, 

oshiqlikni tark etmoqchi boʻlgan odamning ahvolini koʻrsatmoqchi ekan. Shayx ishqni 

kufr etib, behuda, ma’nisiz narsa deb tushuntirgan, uni tilga olmaslikka, fitnachi 

koʻzlarga qaramaslikka chaqirgan. Ammo oshiq oxiri bildiki, ishqdan — ilohiy fayzdan 

ajralish azobi ishq azobidan koʻra ham zoʻrroq, yoʻq-yoʻq, bugina emas, oshiqlik azobi 

huzur-halovatga eltuvchi, ruhiy kamolot sari yetaklovchi tozalanish, xalos boʻlish azobi. 

Shuning uchun bu azob — saodat. Xullas, lirik qahramon gʻazalning oltinchi baytiga 

kelib, oʻz bayonnomasi («ahdi»)dan butunlay qaytadi, uning oldin aytgan gaplari oʻz-

oʻzini sinash, yoxud allaqanday kinoyali usulda ishq olovining shuhratini mubolagʻali 

qilib ifodalashday taassurot qoldiradi. Inkor zamiridagi tasdiq zohiriy tasdiqqa aylaiib, 

oshiqning oʻz imkonu e’tiqodida sobit ekanligi ma’lum boʻladi. Mana shundan keyin 

Navoiy quyidagi umumiy konteksga «yopishmaydigan» yettinchi baytni keltiradi: 

Zulm ila el joniga oʻt yoqma, ey kim shohsen. 

Gar desang doʻzax oʻtiga jonni mahrur etmayin. 

Oshiqona va orifona gʻazallarda, koʻproq maqta’dan oldingi baytda biror oʻtit-nasihat 

qilish kam uchraydigai hodisa emas. Bunday holni Hofizu Sa’diy, Jomiy va Navoiyda 

tez-tez uchratamiz. «Doʻzax oloviga jonim kuymasin desang, ey shoh, zulm bilan xalq 

joniga oʻt yoqma». Buning oldingi baytlarga aloqadorlik joyi bormi? Bevosita emas, 

---