Ayupova M. Yu. Logopediya toshkent 2007

Logopedik ish yakuni
Uchinchi bosqich oxirlariga kelib bolalar ega va hozirgi zamon, aniqlik mayli, 3 shaxs birlik va ko’plikdagi kesimni moslashtirishni o’rganishlari lozim. Bunday kundalik so‘zlashuv fe’llarining zaxirasi ko’p bo’lmaydi, ammo ulardan ayrimlarini bolalar bir necha shakllarda to’g’ri qo’llashlari lozim: infinitivda, hozirgi zamon, 3shaxs, birlik va ko’plikdagi buyruq va aniqlik maylida.
Suzlarning bo’g’in tarkibi ustidagi ish bolalarning ikki-uch bo’g’inli so’zlarning ritmik-bo’g’inli sur’atini o’zlashtirishlari bilan yakunlanadi. Nutqni tushunish so’zlarning ayrim grammatik shakllarini, murakkab bo’lmagan hikoyalarni, qisqa ertaklarni o’z ichiga oladi.
O‘qitishning to’rtinchi bosqichi – bir nechta so’zlardan iborat gaplar Logopedik ta’sir ko’rsatishning asosiy vazifalari:

1. 
   3-5 so’zdan iborat gaplarni grammatik jihatdan to’g’ri tuzishga o’rgatish.
   
2. 
   Ayrim ot va fe’llarni dastlabki mustaqil ravishda so’z o’zgartirishga o’rgatish.
   
3. 
   Mustaqil nutqning oddiy ko’nikmalarini shakllantirish.
   

Bu bosqich 3-4 so’zdan iborat gaplar tuza oluvchi bolalar bilan ishlashga mo’ljallangan. Bolalar nutqida ega (shaxs yoki predmet nomi) kesimi (fe’li) mos kelgan gaplar kuzatiladi.
Bolalarning faol lug‘ati predmet belgilarini bildiruvchi so’zlar, ravishlar bilan to’lib boradi, ammo endi paydo bo’lgan sifatlar agrammatik qo’llaniladi. So’zlar ma’nosining noaniqligi xarakterli holdir: xarakat nomlari predmet nomlari bilan almashtiriladi, ayrim harakat nomlari o’xshash vaziyat bo’yicha boshqalari bilan almashtiriladi (yozyapti-chizyapti) ko’pincha «qilyapti» fe’li ko’pgina harakatlar nomi o’rniga qo’llanadi: «qizcha qor qilyapti» (qizcha qor o’ynayapti) «bola gul qilyapti» (bola gul ekyapti). Biroq o’tgan bosqichlarda gapdagi so’zlar o’zaro bog’langan bo’lsa, bu bosqichda gapdagi roliga bog’liq ravishda so’z shaklini o’zgartirish qobiliyati paydo bo’ladi. Shunga ko’ra ot va fe’llarda fleksiylar paydo bo’ladi. Bu fleksiylar ayrim hollarda til normalariga mos keladi. Ammo ko’p hollarda fleksiylardan noto’g’ri foydalaniladi.