|
2.2. M a’mun akadem iyasi olim larining m a’naviy-m a’rifiy
qarashlari orqali talabalarda m a’naviy sifatlarni tarbiyalash
m asalalari
«Avesto» bilan bir qatorda M a’mun akadem iyasida faoliyat
ko'rsatgan olim lam ing m a'naviy-axloqiy qarashlari bugungi kunda
talabalarning m a’naviy sifatlarini tarbiyalashda alohida pedagogik
aham iyatga ega. Shunga k o ‘ra pedagogika tarixi m ateriallari m azm unida
M a’m un akadem iyasida faoliyat k o ‘rsatgan allom alarning axloqiy
qarashlariga alohida o ‘rin ajratish lozim.
Pedagogika tarixi m ateriallari m isolida talabalarning m a’naviy
sifatlarini tarbiyalash jarayoni xuddi m ana shu tarixiy m anbalar
asosida tashkil etilishi m aqsadga muvofiq. B oy tarixiy m erosim izni
har tom onlam a o'rganish huquqiy dem okratik davlat qurish va jam iyat
rivojiga k o ‘m aklashishi shubhasiz. O 'zbekiston Respublikasi Prezidenti
I.A.K arim ovning 1997 yil noyabrdagi «Xorazm M a’m un akadem iyasini
tiklash» to ‘g ‘risidagi Farmoni tarix, m adaniyatni chuqur o ‘rganish, fan
rivoji, uning yangilanayotgan jam iyat hayotidagi sam aradorligini oshirish
istiqbollarini belgilab berdi.
«M illiy va um um insoniy sivilizatsiya rivojidagi X orazm M a'm u n
akadem iyasining ulkan rolini hisobga olib, biz tegishli tashkilotlar bilan
uning m ing yilligini munosib nishonlash haqida m uzokaralar olib bordik.
2003 yil sentyabrda b o ‘lib o ‘tgan Y U N ESK O B osh konferentsiyasining
32-sessiyasida M a’m un akadem iyasining m ing yilligini dunyo m iqyosida
nishonlash to ‘g‘risida qaror qilindi», - deb ta ’kidlagan edi O 'zbekiston
Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov.
M a’lumki, o ‘rta asrlar m usulm on olam ining ilmiy tafakkuri
tiklanishi va rivojlanishi jarayonida eng yirik m arkazlar: B ag ‘dodda
-M uham m ad Muso al-X orazmiy rahbarligidagi «Bayt ul hikm a»
57
11
>i ■
■
liiliinlar uyi»), shuningdek, Sam arqandda U lug‘bek akadem iyasi,
Marvda Nasriddin Tusiy m aktabi yaratilishi bilan b o g ‘liq uch asosiy
davr kuzatiladi. Bu ilmiy m arkazlar dunyo ilm-fani va um um an davr
m a'naviy-m a’rifiy tafakkuri rivojida tarixiy ahamiyat kasb etdi.
M a’lumki, IX asrda arab xalifaligi parchalanib ketgach, M arkaziy
Osiyo m ustaqillikka erishdi. Arab istilosidan birinchi b o ‘lib xalos
ho' Igan Som oniylar davlati edi. K eyinchalik bu hududda X orazm shohlar,
G 'aznaviylar, Saljuqiylar, Qorq'xoniylar davlatlari barpo etildi. Buxoro,
Samarqand, Marv, Gurganj, X iva va boshqa shaharlar o ‘z davrining
madaniy m arkazlari sifatida shuhrat qozondi. U larda nafaqat savdo-sotiq
va hunarm andchilik, balki ilmiy m arkazlar ham rivoj topdi, m adaniy
aloqalar m ustahkam landi.
Tarixiy m a’lum otlarga ko ‘ra X asrning ikkinchi yarm ida Xorazm:
Shimoliy va Janubiy qism ga b o ‘lingan. Shimoliy X orazm poytaxti
Gurganjda am ir M a’m un ibn Muffemmad hukm ron boTsa, Janubiy
Xorazm - Q iyotda X orazm shohlar hukm ronlik qilgan.
995 yilda Gurganj amiri M a’mun ibn M uham m ad Xorazm ni yaxlit
bir davlatga birlashtirdi. Natijada, M arkaziy Osiyo, Eron, Arabiston,
Hindiston, Sharqiy Yevropa va Shim oliy-G ‘arbiy Osiyo davlatlari:
bulg‘orlar, Rus, Ural va G ‘arbiy Sibir qabilalari bilan savdo, siyosiy
va madaniy aloqalar tiklandi. Bu, X orazm ning yanada rivojlanishiga
turtki boTdi. K utubxonalar barpo etilib, o ’sha davrdagi barcha m ashhur
adabiyotlar jam landi. Qiyot, Gurganj, X iva shaharlarida m adrasalar
ochiiib, ularda ko ‘plab m ashhur olimlar, m udarrislar faoliyat k o ‘rsatdi.
Shcining uchun ta ’lim -tarbiya m asalalariga katta aham iyat berilgan,
yaratilgan asarlarda Sharq xalqlariga xos boTgan insonning axloqiy-
ruhiy kam olotini u lu g ia s h yetakchi rol o ‘ynagan. Insonparvarlik
g ’oyasini amalga oshirishning asosiy vositalari sifatida yuksak axloqiy
odatlar. insoniy m unosabatlar va xislatlarni tarkib toptirishga olib
keluvchi ta’lim-tarbiyani amalga oshirish asosiy m asala qilib q o ‘vilgan.
Zero, insoniylik g ‘oyasida yuksak axloqiy xislatlar ifodalanganligi uchun
ham Sharq IJyg'onish davri falsafasi va pedagogikasida ta ’limiy-axloqiy
yo'nalish zarur aham iyat kasb etdi. Axloq m asalasi faylasuflarning,
buyuk mutafakkirlarning, tarixchi-yu, shoir va adiblarning ham birdek
diqqat markazida boMdi.
58
M azkur akadem iya faoliyati tarixini M .Jumaniyazov, u erda
ijod qilgan allom alarning aniq fanlarga oid m erosini G.M asharipova,
m utafakkirlarning um um pedagogik qarashlarini S.Hasanov, m a’rifiy-
axloqiy qarashlarini F.Babashev tadqiq qilganlar.
Biz m azkur q o ‘llanmaga M a’mun akadem iyasida faoliyat
ko‘rsatgan ayrim olimlarning m a’naviy-axloqiy, pedagogik qarashlarini
«Pedagogika tarixi» kursi m azm uniga singdirish va shu asosda oliy
ta’lim m uassasalarida talabalarning m a’naviy sifatlarini tarbiyalash
imkoniyatlari haqida to ‘xtalamiz.
Ruhshunos, axloq m asalalariga katta hissa q o ‘shgan buyuk alloma,
M a’m un akadem iyasining yirik nam oyandalaridan biri Abu S ahl Iso
Do'stlaringiz bilan baham: |
