Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

qolishi  muammosini  dunyoga  keltirdi.  Shuning  uchun  ham  tarixda  ilk  bor  umumiy  planetar 
manfaatlar reallikka aylana boshladi. «Jahon iqtisodiyoti», «jahon ijtimoiy tartiboti», «jahon 
hamjamiyati»,  «global  gumanizm»,  «umumbashariy  qadriyatlar»  va  shu  kabilar  zamonaviy 
tafakkur yo‘nalishini ifoda etuvchi muhim tushunchalar bo‘lib qolmoqda. 
Aksariyat tahlilchilar globallashuv bir ma'noli bo‘lmagan ziddiyatli jarayon sifatida keskin 
vaziyatlarni  keltirib  chiqarishiga  hamda  bashariyat  siyosiy  irodasi  va  butun  ma'naviy 
imkoniyatlarini  o‘zining  ijobiy  jihatlarini  saqlab  qolishga  safarbar  etishi  zarurligiga  e'tibor 
qaratmoqda.  Globallashuv  jarayoniga  faqat  qonuniy  institutlar  emas,  balki  jinoiy  tizilmalar 
ham  qo‘shilmoqda.  Xalqaro  jinoyatchilik  (giyohvand  moddalar  va  odamlar  savdosi,  qurol-
yarog‘larning  noqonuniy  aylanishi,  kontrabanda,  tovlamachilik),  xalqaro  terrorizm  – 
globallashuv jarayonlarining hozirgi paytda mavjud bo‘lgan salbiy tomonlaridir. 
Globallashuv rivoji sur'atlari va turli mamlakatlar  boshlang‘ich sharoitlarining xar xilligi 
global  iqtisodiyotning  asosiy  komponentlaridan  biri  bo‘lgan  milliy  bozorlarning  tashkil 
topishidagi  tengsizlikni  keltirib  chiqarmoqda.  Insonparvar  maqsadlar  tomon  yo‘naltirilgan 
strategiyalarga  asoslangan  xalqaro  tizim  va  rivojlangan  mamlakatlar  yordamisiz 
kamrivojlangan  iqtisodiyotlarning  globallashib  borayotgan  jahon  xo‘jalik  aloqalariga 
qo‘shilishi    milliy  inqiroz  va  ijtimoiy  –  siyosiy  hayotdagi  keskin  o‘zgarishlarga  olib  keladi. 
Globallashuv  jarayonida  olingan  daromadning  noteng  miqdorda  taqsimlanishi  natijasida 
«boylar-boyroq,  qashshoqlar-qashshoqroq  bo‘ladi»  tamoyili  asosida  mamlakatlarning 
qutblanishi  yuz  beradi  va  ular  o‘rtasidagi  farq  kuchayib  boradi.  Globallashib  borayotgan 
dunyoda milliy iqtisodiyotlarning o‘zaro aloqadorligi ularning qaltis tomoni ham hisoblanib, 
bu,  jumladan,  XX  asrning  90-yillarida  Janubiy-Sharqiy  va  Sharqiy  Osiyo  mamlakatlaridagi 
moliyaviy taqchillikda o‘z ifodasini topdi. 
Bugungi  kunga  kelib,  globallashuv  g‘arblashuv  (ko‘p  hollarda  esa  amerikalashuv  – 
vesternizatsiya)  bayrog‘i  ostida  amalga  oshib,  plyuralizm  tamoyiliga,  ya'ni  turli  milliy 
davlatlar,  madaniyatlar,  dunyoqarash  va  turmush  tarzlarining  birgalikda  mavjud  bo‘lishiga 

---

ziddir. Insoniyat mavjudligining g‘arbona tamoyillarga asoslangan yagona (monizm tamoyili) 
ijtimoiy  tartibotini,  uning  tashkil  etuvchi  tarkibiy  qismlarining  o‘ziga  xos  xususiyatlarini 
(plyuralizm  tamoyili)  hisobga  olmagan  holda  kurishga  qaratilgan  urinishlar  antigloballistik 
harakat,  antiamerikanizm,  bir  qolipdagi  ommaviy  madaniyat  va  turmush  tarzini  inkor  etish, 
milliy  mustaqillikni  yuqotish  xavfini  keltirib  chiqardi.  Kengayib  borayotgan  yaxlitlashuv  va 
bir  xillik  kishilarning  ommaviy  ongidagi  kuchli  qarama-qarshilikka  duch  keldi.  Bir  qator 
tahlilchilar va siyosiy arboblar siyosiy-madaniy globallashuv shakllari, uning jahon iqtisodiy 
makoniga kirishning teng bo‘lmagan iqtisodiy sharoitlarini hisobga olgan holda globallashuv 
haqida  imperializm,  ekspansiya  va  kolonializmning  eng  yangi  shakli  sifatida  fikr 
yuritishlariga asos bo‘ldi. 
Insoniyat  sivilizatsiyasi  o‘zini  yaxlit  bir  butunlik  sifatida  tashkil  etish  jarayonida  o‘z 
tarkibiy qismlarining madaniy xilma-xilligi va o‘ziga  xosligini saqlab qolishi zarur. 
Mintaqaviy  manfaatlar  va  ularning  kuchlar  mutanosibligiga  asoslangan  dunyoni 
yaratishdagi  ahamiyatini  anglanishi  XX  asrning  muhim  kashfiyotlaridan  bo‘ldi.  Albatta, 
mintaqaviy  manfaatlar  har  doim  ham  bo‘lgan,  lekin  buyuk  davlatchilik  tafakkuri 
insoniyatning  butun  tarixi  davomida  turli  mintaqa  va  mamlakatlarning  o‘zaro  hamkorlikda 
bo‘lishi  g‘oyasiga  qarshi  o‘laroq  monopolizm  va  gegemonlik  g‘oyalarini  amalga  oshirishga 
harakat qilgan. Aleksandr Makedonskiy, Axmoniylar, Qadimgi Rim, Chingizxon, Napoleon, 
Natsist  Germaniyasi  va  boshqalarning  bosqinchilik  urushlari  shunga  o‘xshash  gegemonistik 
loyihalarni  amalga  oshirishning  barchaga  ma'lum  bo‘lgan  urinishlaridandir.  Ulardan  kelib 
chiqadigan  asosiy  tarixiy  saboq  shundan  iboratki,  dunyoda  monopolistik  boshqaruvni 
o‘rnatishga qaratilgan har qanday urinishlar ertami, kechmi inqirozga yuz tutadi. 
Davlatlararo munosabatlar mafkurasi rivojining mantig‘i quyidagi tarixiy davrlarni bosib 
o‘tdi: bir qutbli dunyo g‘oyasi – ikki qutbli dunyo g‘oyasi – ko‘pqutbli dunyo g‘oyasi. XX asr 
–  endi  tarixga  aylangan  ikkiqutbli  dunyoning  namunasidir.  Ikkiqutblilik  davrida  ham  bir-
biriga  qarama-qarshi  bo‘lgan  bloklarga  yetakchilik  qilgan  superdavlatlar  (AQSh  va  SSSR) 
mafkurasi  va  amaliyotida  gegemonlik  g‘oyasi  yaqqol  yoki  pinhoniy  holda  mavjud  edi. 
Sotsialistik  tizimning  parchalanib  ketish  bilan  insoniyat  oldida  yangicha  ijtimoiy  tartibot 
formulasini topish muammosi vujudga keldi. 
Bugunga  kelib,  an'anaviy  «eng  buyuk  davlatlar»  (AQSh,  yevropa,  Yaponiya,  Rossiya) 
qatorida  jahon  iqtisodiyoti  va  siyosatida  muhim  o‘rin  tutayotgan  kuchli  mintaqaviy