Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida



Download 2,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet83/290
Sana30.12.2021
Hajmi2,69 Mb.
#94908
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   290
Bog'liq
falsafa

vanyanminizm yo‘nalishlariga asos soldilar. 
Chju  Si  (1130-1200)  mumtoz  konfutsiychilik  matnlarining  bilimdoni  bo‘lib,  ularni 
sinchiklab  tahlil  qildi.  U  an'anaviy  konfutsiychilik  falsafasini  nazariy  jihatdan  tizimga  solib, 
yagona bir shaklga keltirdi. Ilk konfutsiychilikka nisbatan solishtirganda uning ta'limoti aqlga 
ko‘proq  tayangan  va  metafizikona  edi.  Konfutsiychilikning  asosiy  tushunchalari  unda 
yangicha ruhda, konseptual ahamiyatga ega bo‘lib qoladi.  Masalan, agar ilk konfutsiychilikda 
«Li» tushunchasi tartib va hatti -harakat me'yorini anglatuvchi tushuncha bo‘lsa, Chju Sida u, 
o‘z  avvalgi  ma'nosini  saqlagan  holda,  axloqiy  tushunchadan  voqyeylikdan  ustun  turgan 
«Taydzi»,  ya'ni  azaliy,  doimiy  va  umumiy  qoida  bo‘lgan  «Buyuk  hudud»  ni  anglatuvchi 
mutlaq  falsafiy  tushunchalardan  biriga  aylanadi.  Li  ashyolarning  haqiqiy  tabiatini,  ya'ni 
ularning eng avvalgi mohiyatini gavdalantiriadi. Lining jismoniy va moddiy to‘ldirilishi Sidir. 
Si - bu olamning son-sanoqsiz ashyolarining ko‘pligidir. Li va si nisbati Chju Si quyidagicha 
hal qiladi: «avval Li, keyin Si». 
Koinot haqidagi chjusianelik qarashlari ham shunga muvofiq quriladi. Unda birinchi sabab 
Taydzi  sini  keltirib  chiqaradi,  buning  uchun  esa,  u  o‘zgarishlar  jarayonini  va  uzluksiz 
uyg‘unlikni  qidirish  boshlanganligini  e'lon  qiluvchi  In  -  yan  harakatiga  tashabbus 
bag‘ishlaydi. Bu o‘z navbatida 5 tabiat hodisaning  – suv, olov, yog‘och, metall va tuproqni 
barpo  qiladiki,  ular  inson  faoliyatida  mujassamlashadi  va  insonni  dunyo  jarayoniga 
qo‘shilganligini aks ettiradi. Axloq tabiiy kuchlarning bir-biriga nisbatini ifoda qiladi. Taydzi 
tufayli tabiat hodisalarining qo‘shilmasi o‘z asosiga ko‘ra harakatsizlikka egadir. Bundan «5 
doimiy  tabiat  hodisalari»  haqidagi  ta'limot,  «ismlarni  taqsimlash»,  «ismlarni  tuzatish» 
haqidagi  qarashlar  kelib  chiqadiki,  ular  Osmonning  irodasi  sifatida  talqin  qilinadilar. 
Konfutsiychilikning asosini tashkil qiluvchi o‘z-o‘zini yuksaltirish haqidagi masalada Chju Si 
shunday  fikrni  yoqlaydiki,  asosiy  vosita  mumtoz  risolalarni  o‘rganish  yo‘li  bilan 
konfutsiychilikning  asosiy  nazariy  bilimlarini  egallash  mumkin.  Shunday  qilib,  Chju  Si 
konfutsiychilikda eng yaxshi nazariy ishlab chiqilgan tizimni vujudga keltirdi. 
Van Yanmin (1472-1529) Chju Sining zamondoshi va raqibi edi. Chju Sidan farqli o‘laroq, 
unda li bilan si o‘rtasida qirra uchiriladi. Li – dunyoning, koinotning mohiyati bo‘lib «bizning 
yuragimizda»  joylashgandir,  yurak  mohiyati  esa  –  bu  tug‘ma  bilimlardir.  Si  -  bu  tug‘ma 
bilimlarning yoyilishidir. Li - bu shunday narsaki, sini taqozo etadi. Narsalar mohiyatini bilish 
bu tug‘ma bilimlarni aniqlashdir. Shunga muvofiq ravishda Van Yanmin o‘z-o‘zini bilish va 
tajribaga  katta  diqqat  -  e'tibor  beradi.  Agar  Chju  Si  fikricha,  o‘z-o‘zini  takomillashtirish, 
illatlardan  tuzalish  vositasi  sifatida  lini  tushunish  bo‘lsa,  Van  Yanminda  muhim  narsa 
o‘zining hatti-harakatlari va fikrlarini tahlil qilishdir, ya'ni tug‘ma bilimlarni tushunib olishni 
o‘rganishdir. Agar Chju Sida bilim (lini bilish) faoliyatdan oldin kelsa, Van Yanminda bilim 
va  faoliyatning  birligi  qoidadadir.  Bu  yerda  buddaviylikning,  hammadan  avval  Chan 
maktabining ta'siri seziladi. 
Umuman  konfutsiychilik  daosizmning  ko‘p  g‘oyalari  bilan  sug‘orilgan.  Shu  bilan  birga 
yangi konfutsiychilik mukammal qoidaviy asosga ega. Shu sababdan ham u sezilarli darajada 
xitoy falsafasigagina emas, balki butun uzoq sharq falsafasiga katta ta'sir ko‘rsatdi. 
 VII  asrda  Quriya  Qirolligi  Silla hukmronligi ostida  birlashdi. Keyinchalik uning o‘rniga 
Kore sulolasi (918-1392) hokimiyat tepasiga keldiki, bu sulola davrida buddaviylik o‘zining 
eng  gullab  -  yashnagan  ravnaqiga  erishdi.  Ammo  buddaviylik  ibodatxonalari  tomonidan 
yerlarning  o‘zlashtirilishiga  qarshi  norozilik,  konfutsiychilik  va  daosizm  tomonidan  bo‘lgan 
muxolifat, sulolaning almashishi, davlat mafkurasini ham almashishiga olib keldi. 

Download 2,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   290




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish