Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

 

---

KIRISh 
 
Ma'lumki,  falsafa  inson  ma'naviy  hayoti  va  bilimlarining  qadimiy  tarmog‘i  hisoblanadi. 
Barcha  mamlakatlar  va  mintaqalardagi  odamlar  qariyb  uch  ming  yildan  buyon  turli 
shakllarda,  avval  afsonalar  shaklida,  keyinchalik  muayyan  nazariy  tuzilmalar  tizimi  va  bir 
butun konsepsiyalar shaklidagi «insonni o‘rab turuvchi olam aslida nima hamda unda inson 
qanday o‘rin va vazifani egallaydi?» degan savolni ko‘ndalang qo‘yadi va bu savolga javob 
berishga  urinadi.  Hozir,  XXI  asr  boshida  ham  dunyoda  ko‘rsatib  o‘tilgan  savollarga  javob 
berishga urinuvchi ko‘plab nazariy konsepsiyalar mavjud. Shuni ta'kidlash joizki, o‘tmishdagi 
va hozirgi kundagi falsafiy qarashlar ko‘p jihatdan bir-biridan farq qiladi. Biroq shunday bir 
umumiylik  ham  mavjudki,  u  mazkur  savollarni  aynan  falsafiy  savollarga  tenglashtirish 
imkoniyatini beradi. Bu umumiylik «Olam va odam», «Men – Men emas», «Men – U» degan 
masalalarni qo‘yish va ularga javob berishdan iborat. Falsafa tarixining har bir bosqichida, har 
bir falsafiy tizimda inson mazkur savollarga oid javoblardan haqiqat zarralarini izlab topishga 
urinadi.  Aynan  mana  shu  zarralar  falsafiy  bilim  tuzilmasiga  kiritilib,  har  bir  muayyan 
bosqichda  umuman  falsafa  asoslarini  tashkil  etadi.  Taqdim  etilayotgan  mazkur  darslikda 
aynan mana shu asoslar to‘g‘risida so‘z boradi. 
Mazkur  kitob  M.Ahmedova  va  V.Xan  tahriri  ostida  Toshkentda  2004  yilda  «Mehnat» 
nashriyotida  31  bosma  taboq  hajmida  nashr  etilgan    «Osnovы  filosofii»  darsligi  asosida 
yaratildi. 
Ushbu  nashrda  mutaxassislar  va  keng  kitobxonlar  ommasi  tomonidan  qilingan  mulohaza 
va takliflar hisobga olingan. Shu bilan birgalikda ilgarigi nashrning asosiy yo‘nalishlari saqlab 
qolingan. Ular  quyidagilardan iborat: 
Birinchidan,  O‘zbekistonda  sobiq  ittifoq  davridagi  falsafa  rivojining  o‘ziga  xos 
xususiyatlariga tavsif berilgan, mamlakatimizdagi falsafa ilmining og‘riqli nuqtalari va yangi 
muammolari  yangi  davrning  asosiy  tamoyillari  hamda  O‘zbekiston  taraqqiyotining  hozirgi 
bosqichi nuqtai nazaridan belgilab berilgan. 
Ikkinchidan,  falsafa  tarixiga  oid  bo‘lim  to‘ldirildi.  Zamonaviy  g‘arb  falsafasiga  doir 
materiallarga  neokantchilik,  hayot  falsafasi,  teyyardizm,  pragmatizm,  postpozitivizm, 
neomarksizm  va  boshqa  shu  kabi  yo‘nalishlar  kiritildi.  Sharq  falsafasiga  oid  bo‘lim 
kengaytirildi.  MDH  darsliklaridan,  va  umuman  dunyodagi  boshqa  mamlakatlardagi 
darsliklardan  farqli  ravishda  mazkur  darslikda  qadimiy  Hindiston,  Xitoy  va  Yaqin  Sharq 
mamlakatlarining  o‘ziga  xos  dunyoqarashlar  tizimlari  bilan  bir  qatorda  Uzoq  Sharq 
mamlakatlarining  (Quriya  va  Yaponiya  mamlakatlarining)  dunyoqarashlariga  oid  an'analar 
ham ko‘rsatib o‘tilgan. O‘rta asrlar falsafasi bo‘limiga birinchi bor Hindiston, Xitoy, Quriya 
va  Yaponiya  falsafasi  to‘g‘risidagi  materiallar  kiritildi.  Ilk  bor  XX  asr  zamonaviy  sharq 
falsafasi  to‘g‘risidagi  paragraf  ham  kiritildi.  Zamonaviy  jahon  falsafasining  «Sharq-G‘arb» 
muloqoti tizimidagi sintetik tamoyillar ko‘rsatib berildi. 
Uchinchidan, texnika falsafasi va ijtimoiy falsafani rivojlantirish nazariyasiga oid qismlar 
jiddiy  ravishda  kengaytirildi  va  quyidagi  yangi  mavzular  kiritildi:  tarix  falsafasi,  madaniyat 
falsafasi, siyosat falsafasi, huquq falsafasi, axloq falsafasi, san'at falsafasi, din falsafasi. 
To‘rtinchidan,  ijtimoiy  falsafa  bo‘limiga  suveren  O‘zbekistonning  turli  sohalardagi 
(iqtisodiy,  siyosiy,  ijtimoiy  va  ma'naviy  sohalardagi)  va  jahon  tamoyillari  nuqtai  nazaridan 
rivojlanish  tajribasini  falsafiy  tahlil  qilishga  taalluqli  alohida  bo‘lim,  paragraflar  va  kichik 
paragraflar kiritildi. Jamiyat hayotida milliy g‘oya va mafkuraning roli ko‘rib chiqildi. 
Darslikning  quyidagi  mavzulardagi boshqa  qismlari  ham yangilandi: «Falsafa: predmeti, 
tuzilishi,  jamiyatdagi  vazifasi  va  roli»,  Falsafa  genezisi»,  «Jadidchilik»,  «Odamning  kelib 
chiqishi», «Qadriyatlar falsafasi» va boshqalar. 
Darslik quyidagi tarkibdagi mualliflar jamoasi tomonidan tayyorlandi: 

---

1.