Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

 
3-§. Energetik muammo 
 
Amerikalik 
global-muammolar 
tadqiqotchisi 
A.Smilning 
fikriga  ko‘ra  hozirgi 
sivilizatsiyaning tayanchi bo‘lgan «uchta kit» - bu energiya oziq-ovqat va atrof-muhit bo‘lib, 
qolganlari ikkinchi darajali ahamiyatga ega.  
1945  yildan  boshlab  olinayotgan  energiya  miqdori  uch  marta  ko‘paydi,  biroq  u  o‘ta 
notekis  taqsimlanmoqda.  O‘nta  eng  rivojlangan  mamlakatlar  butun  energiyaning  70%ni 
iste'mol  qilgani  holda  (ularning  aholisi  yer  shari  aholisining  7%  ga  yaqinini  tashkil  etadi), 
rivojlanayotgan  mamlakatlar  (sayyora  aholisining  78%)  ishlab  chiqarilayotgan  energiyaning 
faqat 18% bilan kifoyalanishga majburdir. 
Rivojlangan  va  rivojlanayotgan    mamlakatlar  faqat  iste'mol  qilinayotgan  energiya 
miqdoriga ko‘ra emas, balki sifatiga ko‘ra ham farq qiladilar. Agar rivojlangan mamlakatlarda 
asosiy  energiya  manbalari  -  bu  neft,  gaz,  kamroq  miqdorda  ko‘mir  bo‘lsa,  rivojlanayotgan 
mamlakatlarda  asosan  har  xil  texnika  ekinlari,  qishloq  xo‘jaligi  mahsulotlarining 
chiqindilaridir  (masalan,  Bangladeshda  butun  energiyaning  90%,  Nigeriyada  -  80%, 
Indoneziyada - 66% ana shunday manbalardan olinadi).  
Energetika  muammosi  bir  qator  aspektlarga  ega:  birinchidan,  rivojlangan  jamiyatlar 
tobora  ko‘proq  energiyani  talab  qiladi,  ikkinchidan,  qancha  ko‘p  energiya  ishlatilsa,  uning 
manbalari shuncha kamayadi (agar an'anaviy energiya manbalari ko‘zda tutilsa), uchinchidan, 
qancha  ko‘p  yonilg‘i  iste'mol  qilinsa,  atrof-muhit  shunchalik  ko‘p  darajada  ifloslanadi. 
To‘rtinchidan,  muqobil  energiya  manbalari  deb  ataluvchi  manbalar  har  doim  ham  o‘zini 
oqlamaydi.  Masalan,  I.V.  Kurchatov  atom  energiyasini  kelajakning  asosiy  energiyasi,  deb 
hisoblangan  edi.  Biroq,  AES  larda  yuz  bergan  bir  qator  falokatlar,  xususan,  1996  yilda 
Chernobildagi  falokat,  muammoning  murakkab  ekanligini  ko‘rsatadi.  Faqat  1990  yilning 
o‘zidagina  AESlarda  143  ta  turli  kamchiliklar  qayd  etilgan.  2000  yilga  kelib  300  ta  yadro 
reaktori yopilgan. 
Energetik muammoni hal etishi yo‘llari orasida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin: 
- energiyaning yangi, xavfsiz va nisbatan arzon bo‘lgan manbalarini qidirib topish (quyosh 
energiyasidan, shamoldan, dengiz oqimlaridan foydalanish); 
-  an'anaviy  sanoat  materiallari  o‘rniga  ancha  yengil,  arzon,  kam  energiya  sarflanadigan 
materiallardan foydalanish (po‘lat o‘rniga alyuminiy, mis o‘rniga shisha tolas, metall o‘rniga 
plastik va hokazo).